Χριστιανοί και Μπεκτασίδες (του θεολόγου Σταύρου Βαλλίδη) ΚΖ’ - Ο ρόλος των τεκέδων για την εξάπλωση του μυστικιστικού Ισλάμ και του εκτουρκισμού στην Ευρώπη.

Οι δερβίσικοι τεκέδες με κέντρο την Μικρά Ασία θα εξαπλωθούν σαν τα μανιτάρια σε ολόκληρο τον Οθωμανικό κόσμο. Θα ιδρυθούν σε όλες τις γνωστές μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας, αλλά και σε όλα τα κομβικά σημεία που εξυπηρετούσαν τους γνωστούς δρόμους του εμπορίου. 

Οι πρώτοι μεγάλοι και ιστορικοί τεκέδες θα μεταφερθούν στην Αδριανούπολη, την Θεσσαλονίκη, την Θεσσαλία, την Ήπειρο και θα επεκταθούν σε όλα τα Βαλκάνια, μέχρι τα σύνορα με την δυτική Ευρώπη. Όπως ήταν φυσικό, η αρχή θα γίνει από τη Θράκη στα τέλη του 14^ου αιώνα. Στα πλαίσια του Τουρκικού εποικισμού θα αποτελέσουν, πρόσφορες και σταθερές «βάσεις», για τις μελλοντικές κατακτήσεις των Οθωμανών στην Ευρώπη.

Οι Οθωμανοί όπως προαναφέρθηκε, μετέφεραν από τα βάθη της Μικρά Ασίας αξιόμαχους πολεμιστές που ζούσαν μέχρι τότε σε νομάδες και μετακινούνταν ανάλογα με τις ανάγκες τους. Έτσι εγκατέστησαν ισχυρές ομάδες Γιουρούκων, κατά μήκος των κεντρικών δρόμων καθώς και στις γύρω ορεινές περιοχές. Αυτοί θα θέσουν τις προϋποθέσεις και θα εξασφαλίσουν την ασφάλεια των οδικών διαδρομών. Πολλές φορές η ευθύνη της δημόσιας ασφάλειας βάρυνε ακόμη και ολόκληρα χωριά, που σε αντάλλαγμα έπαιρναν κάποια φορολογικά προνόμια. Οι τεκέδες θα παίξουν το ρόλο της εξασφάλισης των θρησκευτικών, πολιτιστικών και κοινωνικών παροχών των κατοίκων. Επίσης, στους απόμακρους δρόμους και περάσματα, θα εξασφαλίσουν στους ταξιδευτές εμπόρους, την ασφαλή διαμονή τους.

Συνήθως, σε σεβαστά και αξιόλογα άτομα, δερβίσηδες ή σεΐχηδες, οι Οθωμανικές αρχές παραχωρούσαν αγρούς, όπου αναγείρονταν μοναστήρια και στη συνέχεια τους παραχωρούσαν περιουσιακά στοιχεία «προίκα» για την επιβίωσή τους. 

Οι δερβίσηδες καλλιεργούσαν τα χωράφια τους και αξιοποιούσαν την περιουσία τους, για τα έξοδα του τεκέ. Επίσης, αν οι ανάγκες και η φήμη του τεκέ ήταν πολύ μεγάλη, μπορούσαν να παραχωρηθούν και τα εισοδήματα από την φορολογία διπλανών χωριών. Οι τεκέδες έπαιζαν ταυτόχρονα τον ρόλο του καταφυγίου για τους νεοφερμένους εποίκους. 

Οι ηγούμενοι αποσπούσαν από τον Σουλτάνο ένα φιρμάνι, ένα διάταγμα, που επιβεβαίωνε ότι η γη αποτελούσε βακούφι του μοναστηριού, ακίνητη περιουσία και έτσι, τους παρείχαν προνόμια και φοροαπαλλαγές. Αυτό θα αποτελέσει τη βάση και τον πυρήνα ενός νέου χωριού. Έτσι οι τεκέδες θα αποτελέσουν τον πυρήνα γύρω από τα οποία καθιδρύθηκαν καινούργια χωριά. 

Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, δερβίσηδες που συμμετείχαν στον πόλεμο στα σύνορα επιχορηγήθηκαν με εκτάσεις γης όπου βρίσκονταν μοναστήρια που είχαν ιδρυθεί παλιότερα. Αυτοί πρώτοι ξεκίνησαν την καλλιέργεια της γης, δημιουργώντας συγχρόνως γύρω τους καινούργια μικρά χωριά. Παράδειγμα, που μπορεί να επαληθεύσει αυτή την άποψη είναι ότι ακόμη και σήμερα στην επαρχία Manisa, που βρίσκεται μεταξύ Ιωνίας και Λυδίας στην Μικρασία έξι χωριά έχουν το όνομα των ιδρυτών τους Σεΐχηδων. Υπήρχαν επίσης δέκα άλλα χωριά που είχαν μοναστήρια στα προάστια τους.

Μόλις η μονή των δερβίσηδων σταθεροποιείτο, είχε σαν πρώτο μέλημα την αξιοποίηση των πηγών που θα της έφερναν εισοδήματα. Τα μέλη της μονής θα μπορούσαν να επιβιώσουν μόνον αν καλλιεργούσαν την γη και ειδικότερα αν κατείχαν αμπέλια και κήπους.

Οι τεκέδες ανάλογα με τα περιουσιακά στοιχεία που εξασφάλιζαν μπορούσαν να αποκτήσουν μεγάλο κύρος και δύναμη. Καθοριστικό ρόλο θα αποτελέσουν οι χαρισματικοί επικεφαλείς σεΐχηδες που η φήμη τους γίνεται γνωστή σε όλη την αυτοκρατορία.

Τα οικήματα στα οποία ιδρύθηκαν οι τεκέδες, είτε κτίζονταν εξαρχής, είτε οι δερβίσηδες Μουσουλμάνοι κατελάμβαναν παρακμάζοντα χριστιανικά μοναστήρια και τα μετέτρεπαν σε τεκέδες. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τέτοια μετατροπή, στο κεντρικό τεκέ των Μπεκτασήδων στην Καππαδοκία, των Μεβλεβήδων στο Ικόνιο, του Ντομούζ Ντερέ τεκέ (κοντά στην Κεσάνη) και του Εσκή Μπαμπά στην περιοχή της Θράκης.

Οι δερβίσηδες των τεκέδων θα παίξουν συνειδητά ρόλο ιεραποστολικό, μεταφέροντας συγχρόνως, και τις δοξασίες του μυστικισμού τους. Γύρω από τα μοναστήρια αυτά θα ιδρυθούν σημαντικές Οθωμανικές πόλεις που θα παίξουν συγχρόνως το ρόλο των μεθοριακών εγκαταστάσεων κατά μήκος των αξόνων της Οθωμανικής επέκτασης. Ο προσηλυτισμός του «προνομιούχου» ντόπιου πληθυσμού σε συνάρτηση με την ελεύθερη άσκηση της λαϊκή λατρείας τους, ήταν φυσικό επακόλουθο.