Τα "καλά" είν’ απ’ τον Θεό και τα "κακά" απ’ τους ανθρώπους; Κάπου "χάνει" αυτή η λογική...

 

Ερμηνεία Κυριακής Προσευχής (Β' - "Γιαχβέ" σημαίνει "Ο Κανένας"!)

 

Β': "Αγιασθήτω το όνομά σου". 

Ειλικρινά, αυτό το εδάφιο πάντα με προβλημάτιζε. Δεν ακούγεται και πολύ λογικό. Ακαταβαλίστικο είναι και δυσνόητο. Για να αντιληφθούμε το περιεχόμενό του πρέπει πάλι να ανατρέξουμε στα αρχαία χρόνια και να ψάξουμε τι σήμαινε για κείνη την εποχή το όνομα. 

Γιατί τότε το όνομα δεν ήταν μια απλή λεξούλα. Θεωρούνταν πως αποδίδει τη βαθύτερη ύπαρξη και ουσία του προσώπου. Γι' αυτό και οι αρχαίοι Φαραώ κρατούσαν το πραγματικό τους όνομα αυστηρά κρυφό. Γιατί πίστευαν πως όποιος ξέρει το όνομά σου μπορεί να σε ελέγξει και χειραγωγήσει.

Φυσικά, όλ' αυτά ακούγονται σήμερα αλαμπουρνέζικα. Αλλά τότε ήταν η ζωντανή πραγματικότητα. Κάτι σχετικό διαβάζουμε και στην Εβραϊκή Βίβλο, δηλαδή την Παλαιά Διαθήκη των Χριστιανών. 

Ο Θεός κρατάει επτασφράγιστο μυστικό το πραγματικό του όνομα. Αλλά οι Εβραίοι πιέζουν τον Μωυσή να τους το αποκαλύψει. Οπότε ο Θεός, για να βγάλει απ' τη δύσκολη θέση τον εκπρόσωπό του στη γη, αποκαλύπτει ένα ψεύτικο όνομα... "Γιαχβέ". Που στα εβραϊκά σημαίνει κάτι σαν ... "είμαι αυτός που είμαι" και το οποίο οι ελληνιστές φιλόλογοι ερμήνευσαν ως "ο ΩΝ"! 

Αλλά η πραγματική και ελεύθερη μετάφραση της λέξης Γιαχβέ είναι στα ελληνικά "ο Κανένας", όπως είπε κι ο Οδυσσεάς στον Πολύφημο. Ο Θεός δεν αποκαλύπτει το πραγματικό του όνομα γιατί οι άνθρωποι δεν πρέπει να μάθουν την ουσία του...

Ο Ιησούς ήταν φορέας αυτής της παραδόσεως και ήξερε πως ο Θεός έχει ένα όνομα μυστηριώδες και άγνωστο. Που ο Μεγάλος Αρχιερέας τολμούσε να προφέρει μόνο μια φορά το χρόνο στα Άγια των Αγίων του Ναού και τη στιγμή εκείνη η φωνή του σκεπαζόταν απ΄ τον θόρυβο των τυμπάνων και φλογέρων ώστε να μην ακουστεί απ' το συγκεντρωμένο πλήθος... 

Παρ' όλ' αυτά, ο Θεός έδειξε συγκατάβαση και μας έδωσε κάποιο όνομα. Αφού αυτό έχει θεϊκή προέλευση, αντιπροσεπεύει κάτι απ' την οντότητα και τη φύση του Θεού. 

Ο Ιησούς δεν τολμά ούτε να το εκφέρει. Δεν λέει τη λέξη "Γιαχβέ". Απλά, καλεί τους πιστούς να επικαλούνται το θείο όνομα γενικά και αόριστα. Και να το "αγιάζουν", δηλαδή να το δοξολογούν. Και με τον τρόπο αυτό θα έλξουν τη θεία χάρη, θα φωτίζουν τον εσωτερικό τους κόσμο, θα ενώνονται με τις θείες δυνάμεις. Αν η επίκληση του θείου ονόματος γίνει καθημερινή πρακτική, σταδιακά θα "αγιαστούν" οι ζωές, οι σκέψεις και οι πράξεις των πιστών...

Ερμηνεία Κυριακής Προσευχής (Α' - Ο Πατέρας ήταν τύραννος κι όχι αγαπούλας)

  

Κυριακή Προσευχή ονομάζεται αυτή που ο πολύς κόσμος ξέρει ως "Πάτερ ημών". Φυσικά, οι σημερινοί χριστιανοί απαγγέλλουν μηχανικά την προσευχή, αγνοώντας το πραγματικό νόημά της. Πολλοί μάλιστα την υποτιμούν και γι' αυτό επιλέγουν άλλες προσευχές, μεγαλύτερες και πιο βαρύγδουπες, αλλά εντελώς επιφανεικές και ανούσιες.

Το "πάτερ ημών" το δίδαξε ο Ιησούς στους μαθητές του όταν τον ρώτησαν πώς πρέπει να προσεύχονται. Όμως δεν είναι μια "ανακάλυψη" του Ιησού, αλλά μια καταπληκτική σύνοψη και συμπίκνωση πανάρχαιας γνώσεως. Όπως ένα μικρό κουκούτσι κρύβει μέσα του ένα θεόρατο δέντρο, έτσι και η Κυριακή Προσευχή συνοψίζει μια τεράστια δεξαμενή απόκρυφων γνώσεων.

Εμείς εδώ θα κάνουμε μια προσπάθεια να ερμηνεύσουμε την προσευχή, χωρίς να δεσμευόμαστε απ' την επίσημη ερμηνεία της Εκκλησίας, η οποία φροντίζει μάλλον να αποκοιμίζει το ποίμνιο (για να το αρμέγει ευκολότερα) αντί να το αφυπνίζει...

Α) "Πάτερ ημών, ο εν τοις ουρανοίς". Όπως έχουμε ξαναπεί, οι αστρονομικές γνώσεις του αρχαίου κόσμου ήταν πολύ φτωχές. Πίστευαν, λ.χ., πως το σύμπαν ήταν σαν μια πολυκατοικία, όπου στον τελευταίο όροφο, στο ρετιρέ δηλαδή, κατοικούσε ο Θεός. Στο ισόγειο ήταν η γη που κατοικούσαν οι άνθρωποι. Και στους ενδιάμεσους ορόφους κατοικούσαν διάφορα πνευματικά όντα, καλά και κακά. Ακούγεται σίγουρα ανόητο, αλλά τις εποχές εκείνες οι άνθρωποι μόνο με τη φαντασία τους μπορούσαν να προσεγγίσουν αυτά τα πράγματα...

Ο Ιησούς αποκαλεί τον Θεό "πατέρα" των ανθρώπων. Το ίδιο και οι Εβραίοι τον Γιαχβέ, οι Μεσοποτάμιοι τον Βάαλ, οι αρχαίοι Έλληνες τον Δία κ.λπ. Δεν είναι σίγουρα κάτι καινούργιο. Χρειάζεται όμως μια αναγκαία διευκρίνιση. Η Εκκλησία παρερμηνεύει τη λέξη "πατέρας" και μας την παρουσιάζει σαν ταυτόσημη της "αγάπης". 

Αλλά αυτό είναι αναχρονισμός. Εκείνη την εποχή ταυτόσημο της αγάπης ήταν η λέξη "μητέρα" κι όχι "πατέρας". Ο πατέρας, αντίθετα, ήταν η προσωποποίηση και το σύμβολο της αυστηρότητας και της τιμωρίας. Ναι μεν αναλάμβανε την ασφάλεια και την επιβίωση των μελών της οικογένειας, αλλά συμπεριφερόταν ως δυνάστης. Δεν προκαλούσε αισθήματα αγάπης αλλά φόβου και τρόμου. 

Συνεπώς έτσι πρέπει να δούμε τον Θεό των Εβραίων και των Χριστιανών, κι όχι αγαπουλίστικα όπως τον πλασάρει η Εκκλησία. "Φόβος Κυρίου (δηλαδή Θεού) αρχή σοφίας", έλεγαν. Κι η λέξη "φόβος" δεν σημαίνει μόνο τον σεβασμό αλλά και τον κυριολεκτικό τρόμο έναντι του δυνάστη-πατέρα...

Φως στα πρώτα βήματα του Χριστιανισμού (Ε’ - Πώς βρίσκονταν χριστιανοί τον "οίκο του Καίσαρα"?)

 

Θυμάμαι πως μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση όταν διάβασα σε μια επιστολή του Παύλου ότι στέλνει χαιρετισμούς στον "οίκο του Καίσαρα"! Τι ήταν άραγε αυτός ο Οίκος του Καίσαρα? Ποιους περιλάμβανε? Και πώς είχαν βρεθεί εκεί μέσα χριστιανοί και μάλιστα γνωστοί και αγαπητοί του Παύλου?

Ψάχνοντας και μελετώντας, νομίζω βρήκα κάποια άκρη. Κατ' αρχήν "οίκος του Καίσαρα" ή "αυτοκρατορικός οίκος" δεν σήμαινε την οικογένεια με τη στενή σημερινή της έννοια. 

Βέβαια έχουμε και ιστορικές μαρτυρίες πως φιλοχριστιανοί ή και βαπτισμένοι χριστιανοί υπήρχαν και μέσα στα αυτοκρατορικά υπνοδωμάτια. Η γυναίκα και η κόρη του Διοκλητιανού ήταν χριστιανές. Η Μαρκία, παλακίδα του Κόμμοδου, επίσης. Η Ελένη, σύζυγος του Κωνστάντιου Χλωρού και μητέρα του Κωνσταντίνου ήταν κι αυτή χριστιανή...

Αλλά τον αυτοκρατορικό οίκο αποτελούσε κυρίως μια πολυάριθμη ομάδα έμπιστων δούλων και απελεύθερων (πρώην δούλων) του αυτοκράτορα. Συγκροτούσε μια επίλεκτη κοινότητα, μια σκληρή συντεχνία θα λέγαμε σήμερα, με αυστηρή αλληλοϋποστήριξη και αλληλεγγύη. 

Οι αυτοκράτορες, που δεν εμπιστεύονταν την αριστοκρατία και τους ιππείς, προτιμούσαν να διορίζουν σε όλες τις ανώτερες και ανώτατες διοικητικές θέσεις άτομα του "αυτοκρατορικού οίκου". Πολλοί από αυτούς απέκτησαν μεγάλη δύναμη και τεράστιο πλούτο. Και φυσικά ασκούσαν μεγάλη επιρροή στις κρατικές υποθέσεις και αποφάσεις.

Υπάρχουν μαρτυρίες πως υπήρχαν πολλοί χριστιανοί στις τάξεις του αυτοκρατορικού οίκου. Ο πρεσβύτερος Νάρκισσος, οι επίσκοποι Ρώμης Κλήμης και Κάλλιστος, κι ο Φλωρίνος που ήταν συνεργάτης του Πολύκαρπου Σμύρνης και είχε τη δύναμη να ανατρέψει τη θανατική του καταδίκη αν δεν τον εμπόδιζε ο ίδιος ο Πολύκαρπος!

Οι χριστιανοί-μέλη του αυτοκρατορικού οίκου ασκούσαν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Και συχνά προσπαθούσαν να ελκύσουν τον αυτοκράτορα στη δική τους θρησκεία. Ο Αλέξανδρος Σεβήρος λάτρευε και τον Ιησού, ενώ ο Φίλιππος ο Άραβας, το 250 μ.Χ., ίσως ήταν ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας της Ρώμης. 

Ο ιστορικός Λακτάντιος αναφέρει πως η μητέρα του Γαλέριου είχε αγανακτήσει με την εμμονή των χριστιανών της "οικογένειας" να μην τιμούν τους εθνικούς θεούς.

Είναι μεγάλο το ερώτημα πώς οι χριστιανοί κατάφεραν και προσηλύτησαν τόσα μέλη του αυτοκρατορικού οίκου. Θα επιχειρήσω να δώσω μια πρόχειρη ψυχαναλυτική ερμηνεία. 

Οι αυτοκρατορικοί δούλοι και απελεύθεροι μπορεί να είχαν ανέβει τα σκαλιά της κοσμικής εξουσίας και να πλούτησαν, αλλά δεν διέθεταν και το αντίστοιχο κοινωνικό κύρος. Η ρωμαϊκή ελίτ ποτέ δεν τους αποδέχθηκε ως μέλη της. Κι οι περισσότεροι είχαν αποκοπεί απ' τις οικογένειες και τις ιδιαίτερες πατρίδες τους. Άρα βίωναν μια υπαρξιακή μοναξιά και πλήθος εσωτερικών εντάσεων. 

Αυτό το ψυχικό κενό ήρθε και κάλυψε ο χριστιανισμός. Έδωσε στα μέλη του "οίκου του Καίσαρα" τη θέση, την αναγνώριση, την αποδοχή και τον σεβασμό που αποζητούσαν. Στις χριστιανικές κοινότητες βρήκαν την οικογένεια που έψαχναν...

Φως στα πρώτα βήματα του Χριστιανισμού (Δ’ - Μη νομίζεται πως ο π. Κλεομένης διαφέρει πολύ απ΄ τον Βαπτιστή!)

Πολλοί προσπάθησαν να απαντήσουν στο ερώτημα αν ο χριστιανισμός στην αρχική του μορφή ήταν ή όχι επαναστατικός. Η απάντηση είναι δύσκολη γιατί, όπως έχουμε ξαναπεί, δεν υπήρχε έναν ενιαίος χριστιανισμός, αλλά πολλές, διαφορετικές και αντιφατικές εκδοχές του. Η χριστιανική εκκλησία θέλει να βαυκαλίζεται πως υπάρχει μια συνέχεια της "ορθόδοξης εκκλησίας", αλλά αυτό είναι θεολογούμενο κι όχι ιστορικό συμπέρασμα.

Ο Χριστιανισμός είναι ένα διαρκώς εξελισσόμενο προϊόν της ιστορίας. Το ποια άποψη είναι "ορθόδοξη" ή "αιρετική" κρίνεται πάντοτε εκ των υστέρων. 

Ας αναφέρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Τον πρώτο αιώνα οι χριστιανοί ασχολούνταν περισσότερο με πρακτικά παρά με θεωρητικά ζητήματα. Π.χ. διαφωνούσαν μεταξύ τους για το αν θα έτρωγαν ειδωλόθυτα, αν θα έκαναν περιτομή και ποια μέρα θα γιόρταζαν το Πάσχα. 

Αρχικά οι Χριστιανοί εόρταζαν το Πάσχα μαζί με το εβραϊκό Πάσχα. Την ίδια ακριβώς μέρα που λόγω του σεληνιακού ημερολογίου δεν έπεφτε πάντα Κυριακή. Η εκκλησία της Μ. Ασίας κράτησε αυτή την παράδοση σταθερά. Έλα όμως που κάποιες σύνοδοι επισκόπων αποφάσισαν εκ των υστέρων πως το χριστιανικό Πάσχα έπρεπε να γιορτάζεται πάντα Κυριακή και να μην συμπίπτει ποτέ με το εβραϊκο! Κι έτσι οι μικρασιάτες χριστιανοί, που συνέχιζαν την αρχέγονη παράδοση, καταγγέλθηκαν και κατατάχθηκαν στις τάξεις των αιρετικών...

Το ότι ο πρώιμος χριοστιανισμός ήταν πολυτασικός και ανεκτικός αποτελούσε σίγουρα ένα προοδευτικό χαρακτηριστικό. Αλλά δεν το λες και επαναστατικό. 

Επίσης προροδευτικό ήταν και το γεγονός πως δεν αποδεχόταν άνευ όρων το υπάρχον κοινωνικό σύστημα. Χωρίς όμως και να καλεί σε βίαιη ανατροπή του. Ευαγγελιζόταν γενικά και αόριστα μια αναμόρφωση της κοινωνίας, έστω και ως ένδειξη προετοιμασίας για τη Βασιλεία των Ουρανών.

Οι ανατρεπτικές φωνές ουσιαστικά ποτέ δεν σίγησαν στα πλαίσια του Χριστιανισμού. Π.χ. το μοναχικό κίνημα ήταν μια σαφής καταγγελία του συμβιβασμού του επίσημου ιερατείου με τον Καίσαρα! 

Έκτοτε, η κρατούσα Εκκλησία προσπαθούσε πάντα να ενσωματώνει τις μοναχικές τάσεις, αλλά ακόμα και σήμερα υφέρπει μια σύγκρουση επισκόπων και ασκητών, άγαμου και έγγαμου κλήρου, εκκοσμικευμένης και μη εκκλησιαστικής πραγματικότητας.

Στον ιουδαϊκό χώρο, αλλά και στις αρχαίες ανατολικές θρησκείες, πάντα υπήρχε η αντίθεση μεταξύ των "προφητών" και των "ιερέων". 

Οι πρώτοι θεωρούνταν θεόκλητοι, χαρισματικοί, λειτουργούσαν με τρόπο αυθόρμητο και απρόβλεπτο, δεν δίσταζαν να καταγγείλουν τις αυθαιρεσίες του επίσημου ιερατείου αλλά και των πολιτικών δυναστών. Οι ιερείς ήταν οι συμβιβασμένοι και συνεργαζόμενοι με την κοσμική εξουσία. Ήταν οι βολεμένοι. Αυτούς κατακεραύνωνε και ο Ιησούς. Ενώ ο Ιωάννης ο Βαπτιστής είχε στοχοποιήσει περισσότερο την πολιτική εξουσία.

Στα βήματα του Βαπτιστή και του Ιησού βρέθηκαν πολυάριθμες χριστιανικές κοινότητες, κυρίως της Μ. Ασίας. 

Οι περιβόητοι Μοντανιστές, που αργότερα καταδικάστηκαν ως αιρετικοί, ήταν ένα πραγματικό επαναστατικό κίνημα. Είχαν επικεφαλείς προφήτες και προφήτισσες, υποστήριζαν την αγαμία, είχαν έντονα ασκητικές τάσεις, περιφρονούσαν κάθε κοσμική απόλαυση, ακόμα και την ίδια τους τη ζωή. Χιλιάδες από αυτούς μαρτύρησαν στους διωγμούς. Γιατί δεν δίσταζαν να διακηρύττουν την πρόθεσή τους να καταστρέψουν τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και τη Ρώμη και να εγκαταστήσουν κάπου στη Φρυγία τη "Νέα Ιερουσαλήμ", δηλαδή την πρωτεύουσα της Βασιλείας του Θεού.

Και σήμερα διατηρούνται στον χριστιανισμό κάποιες επαναστατικές-αναρχικές τάσεις. Αλλά οι εποχές έχουν αλλάξει. Και οι άνθρωποι αυτοί είναι οι γνωστοί σε όλους γραφικοί, σαν τον Κλεομένη...