Χριστιανισμός και Αρχαία Μυστήρια (Η')

 

Στα Μυστήρια κεντρικό σημείο είναι η υποστατική ένωση του μυημένου πιστού με τον Θεό. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω κυρίως δύο βασικών τελετουργιών, που τις συναντάμε και στον Χριστιανισμό:

Α) Τη Μυητική Τελετή, που στον Χριστιανισμό έχει τη μορφή του Βαπτίσματος. Και στα αρχαία Μυστήρια η μύηση περιλάμβανε καθαρτικό λουτρό, βύθισμα και ανάδυση απ' το νερό, που συμβολίζει τον θάνατο και την ξαναγέννηση του πιστού, και άμεση χρήση λευκού ενδύματος, που συμβολίζει την κατάσταση αγνότητας που προέκυψε απ' την όλη τελετή. Αυτά ακριβώς τα στοιχεία συναντάμε και στη χριστιανική βάπτιση.

Β) Τη Μετάληψη, συμβολική πάντα, του σώματος και αίματος του θεού. Οι λάτρεις του Διόνυσου κ.λπ. θυσίαζαν τον ιερό ταύρο (που συμβόλιζε τον θεό τους) και τον έτρωγαν, συνήθως ωμό, πιστεύοντας πως έτσι λαμβάνουν μέσα τους τον ίδιο τον Θεό, με τον οποίον και ενώνονται. Ακριβώς το ίδιο γίνεται και στον Χριστιανισμό, με πιο πολιτισμένη πλέον μορφή, αυτή του ψωμιού και κρασιού.

Κάποιοι ερευνητές συνέδεσαν εύστοχα τον απόστολο Παύλο με τον Ορφέα. Και υποστήριξαν πως ο πρώτος επανέλαβε ουσιαστικά το αρχέτυπο ορφικό μοτίβο. Η μυθολογική βάση είναι ίδια. Ο θεός διαλέγει έναν άνθρωπο, τον καλεί κοντά του, του αποκαλύπτει την αληθινή θρησκεία και τον προστάζει να επιστρέψει στον κόσμο για να τη διδάξει στους ανθρώπους. Ίσως δεν είναι τυχαία η συχνή χρήση της συμβολικής λέξης "γάλα" από τον Παύλο στις επιστολές του (π.χ. "Γάλα υμάς επότισα..."). Και στα αρχαία μυστήρια το "γάλα" συμβολίζει την πνευματική τροφή του νεοφώτιστου.

Εντυπωσιακή είναι και η ομοιότητα της χριστιανικής λειτουργίας με τα αρχαία μυστήρια στο σημείο που οι κατηχούμενοι καλούνταν να αποχωρήσουν από τον κύριο χώρο της λατρείας, όπου παρέμεναν μόνο οι πιστοί που είχαν ολοκληρώσει τη διαδικασία μύησης. "Όσοι κατηχούμενοι προέλθετε, μη τις των κατηχουμένων, όσοι πιστοί... τας θύρας, τας θύρας εν σοφία πρόσχωμεν".

Χριστιανισμός και Αρχαία Μυστήρια (Ζ')

 

Οι αρχαίες φιλοσοφίες και θρησκείες έκρυβαν τις αλήθειες τους σε μύθους. Δεν δίδασκαν, αλλά διηγούνταν. Χωρίς να υπερασπίζονται κάποιο δόγμα, αφηγούνταν φανταστικές ιστορίες που το κρυφό περιεχόμενό τους είχε πολλαπλά επίπεδα αναγνώσεων και ερμηνειών. 

Αυτά διδάσκονταν σταδιακά, ανάλογα με τον βαθμό μύησης. Συνεπώς, το σωστό ερώτημα δεν είναι αν οι μύθοι είναι αληθινοί, αλλά ποιο νόημα κρύβουν και τι σκοπό υπηρετούν.

Ο Διόνυσος, π.χ., συμβολίζει το ένστικτο, τον πρωτογονισμό, το στάδιο της ανθρώπινης εξέλιξης όπου κυριαρχούν οι απειθάρχητοι πόθοι. Το ακριβώς αντίθετο συμβόλιζε ο Απόλλωνας. Κι ο άνθρωπος αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στους δύο αυτούς πόλους...

Ο Ορφέας είχε εγκαταλείψει τη λατρεία του Διόνυσου και προσχώρησε στον Απόλλωνα. Εκπροσωπεί μια πολύ σημαντική μετάβαση στην ανθρώπινη ιστορία. Και ταυτίζεται ιστορικά με διάφορες θεότητες-σύμβολα. 

Στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες τον βλέπουμε σε τοιχογραφίες ως σύμβολο του Ιησού, του Θεού του Φωτός, του καλού και της αρμονίας. Ο Ορφέας, νικητής του Διόνυσου, ταυτίζεται με τον νικητή του Σατανά. Αλλά και οι δύο, Ορφέας και Ιησούς, υπήρξαν θύματα της εχθρικής διαστροφής του κόσμου.

Όπως έχουμε ξαναπεί, πολλά στοιχεία των αρχαίων μυστηρίων τα συναντάμε και στον Χριστιανισμό. Τα ποιήματα των ορφικών ήταν γραμμένα σε πλάκες, όπως ακριβώς ο Δεκάλογος του Μωυσή. Το ίδιο και με το δόγμα του Μονοθεϊσμού. 

Οι μύστες δεν ήταν στην ουσία πολυθεϊστές. Αλλά πίσω απ' τα πολλά ονόματα των θεών έβλεπαν τις ποικίλες ενέργειες και τα φανερώματα της μιας θεϊκής ουσίας. Ο Θεός είναι ένας και κατοικεί σε όλα. Αλλά περισσότερο τονίζεται η θεϊκή προέλευση της ψυχής...

Χριστιανισμός και Αρχαία Μυστήρια (ΣΤ')

 

Τα βασικά στοιχεία του Ορφισμού αποτελούν τον πυρήνα των περισσότερων θρησκειών, φυσικά και του Χριστιανισμού. 

Η θυσία του θνήσκοντος θεού, η συμμετοχή στη θρησκευτική κοινότητα που αποκαθιστά τη χαμένη ενότητα του ανθρώπινου γένους, η υποστατική ένωση με τον θεό μέσω της Μεταλήψεως, η ελπίδα μιας ευδαιμονικής μετά θάνατον ζωής και η έκσταση που μεταμορφώνει τη σκληρή πραγματικότητα σε έναν κόσμο θαυμάτων και ομορφιάς, είναι μερικά από αυτά.

Η ιδέα της αθανασίας της ψυχής, η αίσθηση πως οι "αμύητοι" δεν έχουν ελπίδα σωτηρίας, αλλά και η πίστη ότι δεν αρκεί μόνο η "μύηση" αλλά απαιτείται και ενάρετος-αγνός βίος, δεν είναι ανακαλύψεις του Χριστιανισμού. 

Φράσεις όπως "πολλοί οι κλητοί αλλά λίγοι οι εκλεκτοί" και "όποιος έχει αυτιά ας ακούει" κ.λπ. ήταν χαρακτηριστικές όλων των αρχαίων μυστηρίων και πέρασαν σχεδόν ατόφιες και  στον χριστιανισμό.

Ο ορφισμός καθιέρωσε τον μυστικισμό με το προσωπείο της θρησκείας. Ήταν ένα σύνθετο θρησκευτικό κίνημα που αφομοίωσε τα ως τότε σημαντικότερα πνευματικά ρεύματα της ανθρωπότητας. Κάτι αντίστοιχο έκανε και ο Χριστιανισμός...

Η μαγκούρα του καλόγερου...

 

Βρέθηκα κάποτε για λίγες μέρες σε ένα βουδιστικό μοναστήρι. Δεν έχει σημασία πού και πότε. 

Τη δεύτερη μέρα της παραμονής μου με πλησιάζει ένας βουδιστής καλόγερος κρατώντας μια μαγκούρα από μπαμπού. Και μου λέει: "Θα σε ρωτήσω τι είναι αυτό που κρατώ. Αν μου πεις πως είναι μαγκούρα θα σε χτυπήσω δυνατά. Αν μου πεις πως δεν είναι μαγκούρα θα σε ξαναχτυπήσω. Κι αν δεν πεις τίποτα, πάλι θα σε χτυπήσω".

Κάπου σάστισα. Μέχρι να το καλοσκεφτώ, χρααααπππ, τρώω μια δυνατή. Πόνεσε πολύ αλλά το μπαμπού δεν σου κάνει ζημιά.

"Σκέψου το απόψε", μου λέει, "κι αύριο θα έρθω να σε ξαναρωτήσω".

Η αλήθεια είναι πως η στάση του καλόγερου με προβλημάτισε πολύ. Σίγουρα κάτι ήθελε να με διδάξει, αλλά τι; Όλη τη νύχτα έμεινα άγρυπνος, προσπαθώντας να βρω τη λύση του μυστηρίου. Άλλωστε δεν είχα καμιά διάθεση να ξαναφάω πρωινιάτικα μια γερή μαγκουριά.

Μήπως έπρεπε να του πως πως δεν είναι σωστό να με βάζει σε μια κατάσταση που ό,τι και να κάνω χάνω; Μπα. Δεν θα του άρεσε η απάντηση και θα μου τη σβούριζε. Λίγο πριν τα ξημερώματα νόμισα πως βρήκα τη λύση.

Ήταν προφανές πως ο καλόγερος δεν περίμενε να του πω κάτι. Αλλά να κάνω κάτι. Να αφήσω τις θεωρητικούρες και την πολυλογία και να αναλάβω δράση. Χμμμμ. Άρχιζα να ετοιμάζω το σχέδιο.

Σε λίγη ώρα, να σου ο καλόγερος με τη μαγκούρα να μου κάνει την ίδια ερώτηση. Αλλά τώρα δεν με αιφνιδίασε. Ήμουν προετοιμασμένος. Με μια γρήγορη κίνηση του αρπάζω τη μαγκούρα και την πετάω μακριά. 

Δεν του είπα τίποτα, αλλά η κίνησή μου από μόνη της έλεγε πολλά. Π.χ. του έλεγε πως δεν του αναγνωρίζω το δικαίωμα να μου υποβάλει ερωτήματα-παγίδες, δεν του επιτρέπω να μου επιβάλλει μια σχέση που βασίζεται στη βία, πως δεν είμαι κανένα γαϊδούρι να με δέρνει και πως είμαι ενήλικος και δεν έχω καμία διάθεση να το παίξω μαθητής και υποτακτικός κανενός.

Ο καλόγερος έδειξε πολύ ικανοποιημένος. Με κοίταξε γεμάτος συμπάθεια και απλά μου είπε: "Τώρα είσαι έτοιμος να φύγεις απ' το μοναστήρι"!