Ρώμη και Χριστιανισμός: αλήθειες και ψέματα (Β΄ - Η ελληνο-ρωμαϊκή θρησκεία))

Το θρησκευτικό περιβάλλον στο οποίο εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε ο Χριστιανισμός ήταν αρκετά θολό και μπερδεμένο. Το παραδοσιακό δωδεκάθεο είχε παρακμάσει και οι μυστηριακές λατρείες της Ανατολής ήταν στα φόρτε τους.

Γενικά μιλώντας θα λέγαμε πως στον λεγόμενο "ελληνο-ρωμαϊκό παγανισμό" δεν υπήρχε δόγμα ή ηθική αλλά κυριαρχούσε η λατρεία. Ήταν ένα είδος "συναλλαγής". Οι όποιοι θεοί δεν απαιτούσαν κάποια ηθική ή κοινωνική συμπεριφορά, αλλά αρκούνταν στην απόδοση των πατροπαράδοτων τιμών και λατρευτικών πράξεων. 

Μέσω των κατάλληλων τελετών οι θεϊκές δυνάμεις εξευμενίζονταν, ικανοποιούνταν και ανταπέδιδαν με την προστασία και βοήθειά τους...

"Ευσεβείς" θεωρούνταν απλά εκείνοι που εκπλήρωναν όλα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, θυσίαζαν με επιμέλεια στον καθορισμένο χρόνο και πρόσφεραν, όπως οι πρόγονοί τους, το προβλεπόμενο θυμίαμα, κριθάρι και πίτες. 

Κάτι σαν σήμερα, που λέμε πως "αυτός είναι καλός χριστιανός, εκκλησιάζεται, εξομολογείται και κοινωνεί συχνά" κ.λπ.

Παράλληλα, ο ελληνορωμαϊκός κόσμος χαρακτηρίζονταν από μια ιδιότυπη έως ακραία θρησκευτική ανοχή. Όχι μόνο δεν ενοχλούσαν ή δεν παρεμπόδιζαν όσους λάτρευαν τους άγνωστους δικούς τους θεούς, αλλά συχνά έσπευδαν και να τους υιοθετήσουν. 

Ακόμα και το επίσημο κράτος δεν δίσταζε να αναγνωρίσει και να θέσει υπό την προστασία του και λατρείες ανατολίτικες που ήταν ξένες στη ρωμαϊκή λογική και παράδοση. ΄Οπως, π.χ., την οργιαστική λατρεία της φρυγικής θεάς Κυβέλης-Μεγάλης Μητέρας...

Όλες οι ως τότε μεγάλες Αυτοκρατορίες, από εκείνη του Κύρου, του Μεγαλέξανδρου και τώρα της Ρώμης χαρακτηρίζονταν από απόλυτη θρησκευτική ελευθερία και πολυσυλλεκτικότητα. 

Η σκέψη πως έπρεπε να επιβληθεί μία θρησκεία σε όλους τους λαούς προκειμένου να εξασφαλιστεί η κρατική συνοχή είναι σύλληψη των αρχών του 4ου αιώνα, που υλοποίησε ο Κωνσταντίνος και οι χριστιανοί διάδοχοί του στον ρωμαϊκό θρόνο...

Βέβαια κάποιοι θρησκευτικοί περιορισμοί και απαγορεύσεις υπήρχαν. Σε καμία περίπτωση δεν έπρεπε με κάποιο θρησκευτικό πρόσχημα να διασαλευτεί η δημόσια τάξη και τα "χρηστά ήθη". 

Πολύ περισσότερο δεν έπρεπε να αμφισβητηθεί η κυριαρχία της Ρώμης. Γι' αυτό και δεν ήταν λίγες οι φωνές που απαιτούσαν την απαγόρευση των "ιδιωτικών θρησκειών" προς όφελος των κρατικά και επίσημα αναγνωρισμένων. 

Στα μάτια των Εθνικών οι Ιουδαίοι και στη συνέχεια και οι χριστιανοί ήταν "άθεοι". Η άρνησή τους να αποδεχθούν άλλους θεούς εκτός του δικού τους είχε εκτός από θρησκευτική και πολιτική διάσταση. Σήμαινε έμμεσα πλην σαφών την άρνησή τους να αποδεχθούν κάθε ξένη αυθεντία και εξουσία. Άρα και να υποταχθούν στο Ρωμαίο αυτοκράτορα. Αυτό τους καθιστούσε αυτόματα και "αναρχικούς", "επαναστάτες", "ανατροπείς". 

Οι συνεχείς εξεγέρσεις των Ιουδαίων, παρά τα προνόμια που απολάμβαναν, το επιβεβαίωνε. Και η συμμετοχή των χριστιανών στην πυρπόλυση της Ρώμης το 64 μ.Χ. ήταν μια ακόμη ισχυρή απόδειξη...

Επιπλέον, οι συνεχείς αντιδικίες και συγκρούσεις των Χριστιανών με τους Ιουδαίους, αλλά και οι εσωτερικές, συχνά βίαιες, έριδες των χριστιανών, διασάλευαν την τάξη, κάτι που δεν ήταν δυνατόν να ανεχθεί η εξουσία. 

Χαρακτηριστικά αναφέρω ένα άγνωστο στους πολλούς παράδειγμα που αναφέρει ο εθνικός ιστορικός Αμμιανός Μαρκελλίνος. Το 137 μ.Χ. στη χριστιανική βασιλική της Ρώμης (ναι! λειτουργούσαν και τότε ελεύθερα χριστιανικοί ναοί στην πρωτεύουσα του κράτους!) συγκρούστηκαν οι οπαδοί των δύο υποψήφιων παπών, Δάμασου και Ουρσίνου, με αποτέλεσμα να θανατωθούν 137 άνθρωποι...

Ρώμη και Χριστιανισμός: αλήθειες και ψέματα (Α΄)

Το 'χουμε ξαναπεί: η ιστορική πορεία του Χριστιανισμού κατά τους τρεις πρώτους αιώνες είναι ένα μεγάλο ιστορικό μυστήριο. Γιατί οι πηγές έχουν σκόπιμα εξαφανιστεί ή αλλοιωθεί. Προκειμένου να επικρατήσει η χριστιανική εκδοχή. Πως η νέα θρησκεία ήταν δήθεν ένα σύνολο αξιολάτρευτων ανθρώπων, που φρόντιζαν τις χήρες, τους φτωχούς και τα ορφανά, αλλά ο μισόκαλος διάβολος τύφλωνε τους Ρωμαίους αυτοκράτορες και έστελναν αυτούς τους ειρηνόφιλους και φιλάνθρωπους πιστούς στα στόματα των λεόντων...

Ασφαλώς και δεν φιλοδοξούμε να λύσουμε οριστικά αυτό το "ιστορικό μυστήριο". Αλλά θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε έστω την ιστορική αλήθεια χρησιμοποιώντας τις όποιες γνήσιες πηγές διασώζονται και με μπόλικη φαντασία και ορθολογισμό...

Μπορούμε να ξεκινήσουμε με μερικές γενικές διαπιστώσεις που αργότερα θα αναλυθούν λεπτομερέστερα.

Α) Ο Ιησούς, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, κήρυττε κυρίως στην παλαιστινιακή ύπαιθρο. αποφεύγοντας τα μεγάλα αστικά κέντρα. Οι μαθητές του, αντίθετα, προτιμούσαν να δρουν στις μεγάλες εμπορικές πόλεις και στα ισχυρά κέντρα διοίκησης της ρωμαϊκής επικράτειας. Το γεγονός ότι εκείνη την εποχή οι πόλεις και η ύπαιθρος ήταν δυο εντελώς διαφορετικοί κόσμοι, ίσως να εξηγεί επαρκώς μερικές απ' τις σημαντικότερες αντιφάσεις του αρχέγονου χριστιανισμού σε ζητήματα ηθικής και κοινωνικής διδασκαλίας.

Β) Στην πρώτη του φάση ο Χριστιανισμός πρέπει να ήταν πολύ ριζοσπαστικός σε ζητήματα όπως ο πλούτος, η δουλεία και η ιδιοκτησία. Ακόμα και σε θέματα σχετικά με το σεξ και την κοινωνική θέση της γυναίκας. Αλλά ο ριζοσπαστισμός αυτός σύντομα ξεφούσκωσε. Το μήνυμα της νέας θρησκείας αφομοιώθηκε απ' τις κυρίαρχες ιδεολογίες, συμφέροντα και φιλοσοφίες και μετατράπηκε σε πολύ συντηρητικό έως και αντιδραστικό. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η απαξίωση (που αγγίζει τη δαιμονοποίηση) του ερωτικών απολαύσεων...

Γ) Το θέμα των λεγόμενων "διωγμών" θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα στη συνέχεια. Είναι ένας απ' τους μεγαλύτερους μύθους του Χριστιανισμού. Μια ιστορία που "πονάει" πολύ. Γιατί οι διώξεις των πρώτων χριστιανών, πρώτον, είχαν πολιτικό κι όχι θρησκευτικό χαρακτήρα, και, δεύτερον, ήταν πολύ περιορισμένοι (καμιά σχέση με τη χριστιανική προπαγάνδα περί "τριών αιώνων διωγμούς και δεκάδες εκατομμύρια μάρτυρες")... Στην πραγματικότητα, τους σκληρότερους διωγμούς άσκησαν οι ίδιοι οι χριστιανοί μόλις κατέλαβαν την πολυπόθητη εξουσία, με θύματα όχι τόσο τους Εθνικούς και τους Ιουδαίους όσο τους χριστιανούς που αποδέχονταν μια διαφορετική εκδοχή της πίστης τους, τους λεγόμενους "αιρετικούς"! 

Κλείνουμε προς το παρόν αναφέροντας ένα φαινόμενο αρκετά διαδεδομένο στις τάξεις των πρώτων χριστιανών, που επαναλήφθηκε και στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας. Αφορά το λεγόμενο "εκούσιο μαρτύριο", που αν και επισήμως το καταδίκαζε η εκκλησία, εμμέσως πλην σαφώς το ενίσχυε και έσπευδε να ανακηρύξει "αγίους" όσους προκαλούσαν οι ίδιοι τη θανατική τους καταδίκη. Υπήρχαν πολλές περιπτώσεις χριστιανών που στους πρώτους αιώνες διέκοπταν επιδεικτικά θρησκευτικές τελετές των εθνικών, κατέστρεφαν φανερά ιερά τους αντικείμενα, δεν δίσταζαν ακόμα και να εμφανιστούν ενώπιον αυτοκρατόρων ελέγχοντάς τους με θράσος και αυθάδεια. Το ίδιο έκαναν αιώνες αργότερα βρίζοντας δημόσια τον Μωάμεθ, ή κατηγορώντας την ισλαμική θρησκεία ενώπιον Οθωμανών αξιωματούχων, γνωρίζοντας πολύ καλά πως αυτό συνεπάγεται θανατική καταδίκη...

Εγκράτεια και Σαρακοστή...

Στη σημερινή εποχή, που η θρησκευτικότητα έχει παρακμάσει και ο λόγος της εκκλησίας δεν επηρεάζει τις ζωές μας, η έκταση του προβλήματος είναι ασήμαντη. Αλλά δυο-τρεις γενιές πριν υπήρχε σοβαρό ζήτημα.

Κυρίως θρησκευόμενες γυναίκες, που στην επαρχία ήταν ο κανόνας, κατά τη διάρκεια των Σαρακοστών αρνιόντουσαν να έχουν σεξουαλικές σχέσεις με τους συζύγους τους. Ακόμα κι όταν εκείνοι το επιζητούσαν. 

Τα προφανή αίτια είχαν θρησκευτική επίφαση. Σημαντικό ρόλο έπαιζαν και τα κηρύγματα πολλών παπάδων και ιεροκηρύκων που γενικώς αντιμετώπιζαν τις ερωτικές και σεξουαλικές σχέσεις ως κάτι βρώμικο και βδελυρό. 

Προσθέστε ακόμα τις πανάρχαιες σχετικές προλήψεις και δεισιδαιμονίες, συν την κακή αγωγή των κοριτσιών απ' τις μανάδες τους και το γλυκό έδενε! Αλλά τι να σου έκαναν κι οι καημένες οι μανάδες. Που ποτέ δεν έζησαν τον έρωτα και το σεξ ως χαρά και απόλαυση αφού τις είχαν παντρέψει με το ζόρι χωρίς καν να τις ρωτήσουν?

Όμως, πέρα απ' τα "προφανή" υπάρχουν και κρυφές πτυχές στην υπόθεση. 

Για πολλές γυναίκες η Σαρακοστή ήταν το πρόσχημα για να αποφύγουν τις σεξουαλικές σχέσεις με τον σύζυγό τους. Στα ανδρόγυνα αυτά υπήρχε σοβαρό πρόβλημα ψυχικής ενότητας που στις Σαρακοστές εκδηλώνονταν με αυτόν τον τρόπο. 

Οι γυναίκες αυτές στην πραγματικότητα δεν ήθελαν πλέον σεξουαλικές σχέσεις με τους άντρες τους, αλλά πριν δεν τις έπαιρνε να αρνηθούν. Ενώ τώρα, στη Σαρακοστή, μπορούν να το απαιτήσουν φορώντας και το φωτοστέφανο της αγίας! Η ιδανική πρόφαση.

Δεν θέλω να σχολιάσω πόσο αρρωστημένες είναι αυτού του είδους οι απαγορεύσεις εκ μέρους της Εκκλησίας. Ούτε το πόσα προβλήματα δημιουργούν στις ζωές των ανθρώπων και στις οικογένειες. 

Κι εδώ μπαίνει το μέγα δίλημμα: η Εκκλησία είτε αλλάζει είτε βουλιάζει. Η κοινωνία εξελίσσεται τόσο ραγδαία που πλέον κάτι τέτοια προκαλούν θυμηδία, στην καλύτερη περίπτωση, ή αγανάκτηση και οργή (το συνηθέστερο)...

Ο γνήσιος Χριστιανισμός είναι αντι-πλατωνικός!

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο ασκητισμός κι ο μοναχισμός ασκούν έντονη γοητεία στον κόσμο της χριστιανικής Ορθοδοξίας. Όμως, κατά τη γνώμη μου, ο γνωστός μας ασκητισμός είναι όχι μόνο ξένος αλλά και αντίθετος με το αυθεντικό χριστιανικό πνεύμα.

Μόνο με βιασμό των Ευαγγελίων μπορεί κάποιος να βγάλει ασκητικές παραινέσεις από τη διδασκαλία του Ιησού. Ο ασκητισμός είναι μια καθαρά νεοπλατωνική παράδοση που εισήχθη στο χριστιανισμό του 3ου αιώνα ως αντίδραση στην "κρατικοποίηση" και "εκκοσμίκευση" της τότε νέας θρησκείας...

Βέβαια, ο φιλοσοφικός όρος "άσκηση" υπήρχε πολλά χρόνια πριν τον χριστιανισμό και δήλωνε τη συνεπή και συστηματική προσπάθεια κυριαρχίας πάνω στα πάθη. Στη θεολογική γλώσσα εισήγαγαν τον όρο οι Κλήμης Αλεξανδρείας και Ωριγένης, αλλά η ασκητική πρακτική με τη μορφή της απόσυρσης σε ερήμους κ.λπ. ξεκίνησε αργότερα κατά τα πρότυπα των νεοπλατωνικών της Αιγύπτου, των νεοπυθαγορείων και των γυμνοσοφιστών της Ινδίας. 

Εννοείται πως ο ερημητικός ασκητισμός ήταν ήδη γνωστός και στον ιουδαϊκό κόσμο, όπως δείχνει το παράδειγμα των Εσσαίων.

Όμως, κατά τη γνώμη μου, στο κήρυγμα του Ιησού δεν βρίσκουν ερείσματα ούτε η καταπίεση της ανθρώπινης φύσης ούτε ο μαζοχιστικός αυτοβασανισμός ούτε η άρνηση των χαρών της ζωής ούτε το μίσος εναντίον του σώματος.

Όλ' αυτά είναι νεοπλατωνική ψώρα που βασανίζει επί αιώνες τον χριστιανικό κόσμο και διαστρέφει το πνεύμα του Ιησού καθιστώντας την εκκλησία του αποκρουστική...

Η χριστιανική ασκητική είναι ασκητική της αγάπης. Επιδιώκει τη νέκρωση του εγωκεντρισμού κι όχι του σώματος. 

Άλλωστε, κατά την πατερική παράδοση, η αμαρτία προσβάλλει πρωτίστως το νου του ανθρώπου που συμπαρασύρει και το σώμα...

Πώς μας εξαπατούν οι θρησκείες!

Ο Απόστολος Παύλος είχε, μεταξύ άλλων, να αντιμετωπίσει δύο προσωπικά προβλήματα.

Το πρώτο ήταν πως υπήρξε αμείλικτος και φανατικός διώκτης των πρώτων χριστιανών. Πώς ξαφνικά θα μεταστρεφόταν στη νέα θρησκεία και μάλιστα θα αναλάμβανε ηγετικό ρόλο? Δεν είναι εύκολα πράγματα αυτά. 

Γι' αυτό και επινόησε τον πρώτο μύθο. Πως στην πορεία του προς τη Δαμασκό άκουσε τη φωνή του Ιησού που τον ρωτούσε "γιατί με διώκεις?" και κατά κάποιον τρόπο τον τιμώρησε αφαιρώντας του προσωρινά την όραση. Ισχυρίζομαι πως η ιστορία είναι αφελές καθώς η υποτιθέμενη ερώτηση του Ιησού είναι ανόητη για έναν θεό, αλλά και η τιμωρία που του επέβαλε είναι έξω απ' τα γνωστά ευαγγελικά πλαίσια της συμπεριφοράς του Ιησού.

Το δεύτερο πρόβλημα του Παύλου ήταν πως όχι μόνο δεν υπήρξε μαθητής του Ιησού αλλά και δεν τον είχε καν δει ή ακούσει. Πώς τώρα διεκδικούσε να αρχηγέψει ακόμα και των δώδεκα γνήσιων μαθητών? 

Εδώ ο Παύλος το "τερματίζει" κατασκευάζοντας τον δεύτερο μεγάλο μύθο της ζωής του. Τον οποίον και αποκαλύπτει στην επιστολή του προς τους Κορίνθιους που διαβάστηκε στους ναούς την προηγούμενη Κυριακή. Η αποκάλυψη αυτή γίνεται με 14 χρόνια καθυστέρηση, υποτίθεται λόγω της σεμνότητας του αποστόλου, που την κράτησε ως τότε κρυφή αλλά αναγκάστηκε τελικά να την αποκαλύψει καθώς πολλοί εσωτερικοί ανταγωνιστές του (τους αποκαλεί "ψευδαπόστολους") αμφισβητούν τη γνησιότητα του κηρύγματός του. 

Και τι τους λέει? Πως δήθεν "αρπάχτηκε" στον τρίτο ουρανό και αξιώθηκε όχι μόνο να δει τον παράδεισο αλλά και τον τον ίδιο τον Ιησού. Είναι σα να λέει στους γνήσιους μαθητές του Ιησού πως εγώ μπορεί να μην τον είδα ως ζωντανό άνθρωπο στη γη αλλά τον συνάντησα στον ουρανό και μάλιστα τον είδα σε απείρως μεγαλύτερη δόξα απ' όσοι εσείς! 

Αυτό με τον "τρίτο ουρανό" μην σας πολυκάνει εντύπωση. Μπορεί σήμερα να ξέρουμε πως αυτός δεν υπάρχει αλλά εκείνη την εποχή οι άνθρωποι πίστευαν στην ύπαρξη επτά ουρανών. Οπότε ο Παύλος χρησιμοποιούσε την τότε τελευταία λέξη της επιστήμης. 

Μόνο που εδώ και αιώνες αποδείχθηκε λάθος, οπότε και οι χριστιανοί ερμηνευτές το γύρισαν στο ... τσάμικο, και υποστηρίζουν πως ο Παύλος δεν ακριβολογούσε αλλά μιλούσε συμβολικά. Δηλαδή πως το μόνο συμβολικό σημείο της αφήγησής του ήταν ο "έβδομος ουρανός" και όλα τ' άλλα ήταν κυριολεκτικά. 

Το γνωστό κολπάκι: ό,τι τελικά αποδεικνύεται λάθος είναι "συμβολικό" και ό,τι είναι πέραν και πάνω πάσης αποδείξεως είναι "ακριβολογία"...