Χριστιανοί και Μπεκτασίδες (του θεολόγου Σταύρου Βαλλίδη) ΚΗ’ - Η καθημερινή ζωή στο κεντρικό μοναστήρι των Μπεκτασήδων!

Η Γαλλίδα αρχαιολόγος B.Chantre, που ταξίδεψε στην Καππαδοκία το 1893 και στο περιθώριο της έρευνάς της μας έδωσε αρκετές πληροφορίες για τη ζωή των Μπεκτασήδων

στον κεντρικό τεκέ του Χατζή Μπεκτάς. Τα στοιχεία που αναφέρει έχουν να κάνουν με τις εικόνες που συνάντησε η επισκέπτρια, στα τέλη του 19^ου αιώνα, αλλά και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των δερβίσηδων, την ελεημοσύνη στους φτωχούς, ακόμη και για τα οικονομικά και τη συντήρηση της μονής, την πολιτική δύναμή της, καθώς και δοξασίες και μύθους από τη ζωή του αγίου τους. Γράφει λοιπόν η εν λόγω αρχαιολόγος:

«Στον τεκέ μάς υποδέχεται ο σεΐχης, ένας πενηντάρης με πολύ ευγενική όψη. Στο κεφάλι έχει ένα λευκό σκούφο από ραβδωτή τσόχα σε χονδροειδές σχήμα και γύρω τυλιγμένο ένα πράσινο σαρίκι. Φοράει πράσινο μακρύ μεταξωτό πανωφόρι και στο ζωνάρι που σφίγγει τη μέση του λάμπει ένα μεγάλο κουμπί από επεξεργασμένο κρύσταλλο. Να προσθέσω ότι το δεξί αυτί του θρησκευτικού αρχηγού κοσμείται από ένα μεγάλο ασημένιο σκουλαρίκι στο ίδιο σχήμα με τις πόρπες των φουστανιών μας. Γίνονται οι συστάσεις και ο σεΐχης μας οδηγεί στο βάθος μιας κλειστής στοάς που καταλαμβάνει τη μια πλευρά της εσωτερικής αυλής του τεκέ. Εκεί είναι διευθετημένο ένα είδος μικρού σαλονιού. Ο χώρος είναι σκεπασμένος με στρώματα, μαξιλάρια και χαλιά και στο κέντρο είναι τοποθετημένη, ως καλλωπιστικό στοιχείο, μια πυραμίδα από ανθοδοχεία. Η κυβέρνηση διαθέτει για τη συντήρηση του τεκέ, τις εισπράξεις της δεκάτης από 42 χωριά. Ωστόσο το μισό από το σχετικό ποσό παραχωρείται στον Τσελεπή-Εφέντη (άτομο με μυστηριώδη καταγωγή θρύλος μεταξύ των Μπεκτασήδων.) Έτσι τα έσοδα του τεκέ μειώνονται στη δεκάτη από 21 χωριά. Σ’ αυτά προστίθενται οι εισπράξεις από την πώληση των προϊόντων από τα περιβόλια και τα αμπέλια, οι προσφορές των επισκεπτών και τέλος οι εισφορές των οπαδών του. Επί πλέον, η Διαχείριση του Δημόσιου Χρέους παραχωρεί στους δερβίσηδες 1.435 τόνους αλάτι. Ο θρύλος αναφέρει ότι το γειτονικό ορυχείο αλατιού ανακαλύφθηκε από τον άγιο Χατζή – Μπεκτάς, που κέρδισε έτσι το μερίδιό του.

Ο σεΐχης με το κρυστάλλινο κουμπί μας πληροφορεί ότι ανώτατος αρχηγός της αίρεσης είναι σήμερα ο Αλή – Μεχμέτ – Μπαμπά, ο οποίος κατοικεί στο χωριό Ερένκιοϊ, κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ο ίδιος ο ιμάμης Χατζή – Μεχμέτ – Μπαμπά βρίσκεται στη δεύτερη βαθμίδα. Μας δίνει μάλιστα τα ονόματα γραπτά. Όση ώρα πληροφορούμαστε από το στόμα του ΧατζήΜεχμέτ - Μπαμπά ενδιαφέροντα στοιχεία για την αίρεση, ξεφυτρώνουν από παντού δερβίσηδες ντυμένοι κατάλευκα, με σκούφο από ραβδωτή τσόχα σε σχήμα κολοκύθας, κατεβασμένο μέχρι τα μάτια και τα αυτιά. Αντίθετα με το γενικό κανόνα, οι δερβίσηδες αυτοί δίνουν υπόσχεση αγνότητας. Στο μοναστήρι είναι 50 ή 60 και κάνουν όλες τις δουλειές. Μας εντυπωσιάζει η ποικιλία των φυλετικών τύπων που εκπροσωπούν, αλλά αυτό εξηγείται όταν μας λέγουν ότι ανάμεσά τους βρίσκονται προσήλυτοι Έλληνες, καθαρόαιμοι Άραβες, Αλβανοί και τέλος πάντων άνδρες που ανήκουν σε όλες τις φυλές της Μικράς Ασίας.

Αυτή η αίρεση των Μπεκτασήδων είναι σήμερα μία από τις ισχυρότερες της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έχει διακλαδώσεις παντού, ακόμα και στις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης. Ο Χατζή – Μεχμέτ - Μπαμπά μας λέει με περηφάνια ότι με ένα νεύμα τους μπορούν να συγκεντρώσουν ένα φοβερό στρατό. Τα χρήματα δεν τους λείπουν. Εξάλλου είναι φανερή η αντίθεση της πλούσιας εμφάνισης του οικήματος με τη φτώχεια που επικρατεί παντού.

Σιωπηλοί, οι λευκοί δερβίσηδες κάνουν τις κινήσεις που απαιτούνται για τις εργασίες τους. Μερικοί τρίβουν αλάτι, άλλοι αλέθουν καφέ για χάρη μας. Στο αυτί τους έχουν όλοι έναν κρίκο, όχι όμως ασημένιο όπως του ιμάμη αλλά από νεφρίτη. Επίσης, στο στήθος τους έχουν όλοι από ένα αστέρι από πέτρα του Προκοπίου. Αυτό το φορούν όλα γενικώς τα μέλη. Μερικοί ιμάμηδες με πράσινο σαρίκι που ανήκουν στο επιτελείο του αρχηγού έρχονται να καθίσουν σταυροπόδι κοντά μας. Πίνουμε καφέ και μετά μας προτείνουν να επισκεφθούμε τον τεκέ, που έχει την ιδιαιτερότητα να είναι ανοιχτός σε όλους, αδιακρίτως θρησκείας ή φυλής.

Στο σύνολό του ο τεκές καταλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος του χωριού. Οι τοίχοι που τον περιβάλλουν περικλείουν μια σειρά από κτίρια, παρεκκλήσια, τάφους, τζαμιά, καταλύματα για τους προσκυνητές, αυλές, κήπους κ.λ.π. Εξαιρετικά ενδιαφέροντες είναι οι κήποι, οι οποίοι περιέχουν όλα σχεδόν τα είδη των δικών μας καλλιεργειών. Βλέπεις πατάτες, ηλίανθους, αγκινάρες, φασόλια, κουκιά, μπιζέλια, όλα τα είδη σαλατικών, κρεμμύδια, πεπόνια, καρπούζια, αγγούρια και δεν ξέρω τι άλλο ακόμα άφθονα φρούτα, αμπέλια και, τέλος, πολλά λουλούδια. Όλα αυτά τα είδη είναι εξαιρετικά δυσεύρετα στο εσωτερικό της Ανατολίας, τα περισσότερα μάλιστα άγνωστα. Οι δερβίσηδες περηφανεύονται για τις καλλιέργειές τους και τις αφιερώνουν όλες τις φροντίδες τους.

Διασχίζοντας τον κήπο βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μικρό πέτρινο οικοδόμημα, εξάγωνο όπως όλες οι ταφικές κατασκευές περσικού ρυθμού. Είναι το σεβάσμιο ιερό του τεκέ, ο τουρμπές (μαυσωλείο), όπου αναπαύεται το λείψανο του αγίου Χατζή-Μπεκτάς - Βελή. Πριν μπούμε, πρέπει να βγάλουμε τα παπούτσια μας. Ο τουρμπές αποτελείται από δύο μέρη: τον προθάλαμο και τον επιτύμβιο ναΐσκο. Στον πρώτο μερικοί Μπεκτασήδες είναι καθισμένοι σταυροπόδι πάνω στα πολύτιμα χαλιά που καλύπτουν το πάτωμα και παραμένουν βυθισμένοι στην προσευχή τους. Αυτός ο χώρος δεν προσφέρει τίποτα το ιδιαίτερο. Ως μοναδικό στόλισμα έχει χαλιά και δέρματα από γαζέλες και τίγρεις κρεμασμένα στους τοίχους. Από μία χαμηλή πόρτα σκεπασμένη με ένα ωραιότατο παραπέτασμα από παλιό, πράσινο, μεταξωτό χρυσοκέντητο ύφασμα μπαίνουμε στο παρεκκλήσι. Ο μυτερός τρούλος και οι ασπρισμένοι με ασβέστη τοίχοι του, καλύπτονται από άναρχες ζωγραφιές, περσικής τεχνοτροπίας. Στο κέντρο, πάνω σε ένα βάθρο, βρίσκεται ο τάφος του αγίου. Είναι σκεπασμένος με μεταξωτά υφάσματα σε σπασμένους τόνους του ρόδινου και απαλού πράσινου, που τα εξαίσια χρυσοκέντητα τους δημιουργούν ελαφρές πτυχώσεις. Το δωμάτιο θα ήταν ψυχρό χωρίς αυτά τα υφάσματα που το φωτίζουν με την γλυκιά λάμψη τους. Ορειχάλκινα κηροπήγια στην σειρά λαμποκοπούσαν πάνω στα σκαλιά του βάθρου. Οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με τάματα και δώρα που έστειλαν είτε έφεραν από μακρινές περιοχές οι προσκυνητές. Είναι προσευχές σε ωραία αραβική γραφή, σκαλιστοί δίσκοι από ινδική καρύδα ή μέταλλο σμιλεμένοι με τέχνη, κέρατα αίγαγρου, επίσης επεξεργασμένα, δίκοπα τσεκούρια, χαϊμαλιά.

Τη σειρά των θρησκευτικών κτιρίων του τεκέ συμπληρώνει ένας άλλος τουρμπές χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον που περιέχει τον τάφο του σουλτάνου Ορχάν, και τέλος ένα κατεστραμμένο τζαμί στο οποίο μπαίνεις χωρίς να βγάλεις τα παπούτσια σου και το οποίο, πράγμα παράξενο, δεν φαίνεται να είναι σημαντικό στα μάτια των Μπεκτασήδων.

Μια πηγή παρέχει άφθονο νερό. Οι οδηγοί μας άφησαν για το τέλος την επίσκεψη της κουζίνας και του αρτοποιείου, που δίκαια είναι ονομαστά σε όλη την ανατολή για το γιγάντιο μέγεθός τους. Η φήμη αυτή δεν έχει τίποτα το υπερβολικό. Το αρτοποιείο είναι μια τεράστια θολωτή αίθουσα με ένα φούρνο στο οποίο ψήνουν καθημερινά 1.000 ψωμάκια που τα μοιράζουν σε περαστικούς, προσκυνητές και ζητιάνους που επισκέπτονται συνεχώς το μοναστήρι. Μας δίνουν πολλά τέτοια ψωμάκια. ……….Τα πάντα στους Μπεκτασήδες λάμπουν από καθαριότητα. Η κουζίνα, ψηλή και θολωτή, έχει πολλά τζάκια, πάνω από τα οποία κρέμονται χύτρες διαφόρων μεγεθών. Η μια χύτρα πραγματικά κολοσσιαία, χρησιμοποιείται τις μέρες που συρρέουν στο μοναστήρι τα πλήθη των προσκυνητών, δηλ. τις μεγάλες γιορτές και κυρίως στις 22 Αυγούστου που είναι η μεγαλύτερη γιορτή των δερβίσηδων. Οι κουτάλες που βυθίζουν σ’ αυτές τις εντυπωσιακές χύτρες, έχουν μήκος 1,2 και 3 μέτρων. Κάτι άλλο που μου κάνει μεγάλη αίσθηση σ’ αυτήν την κουζίνα είναι τα άφθονα ορειχάλκινα καντηλέρια, που είναι τόσο αστραφτερά ώστε οι λάμψεις από τα σπιθίσματα τους φθάνουν μέχρι τους σκοτεινούς θόλους της αίθουσας. Και στην κουζίνα επικρατεί η ίδια σχολαστική καθαριότητα,…..

Όταν ολοκληρώνεται η επίσκεψή μας, ο Χατζή – Μεχμέτ – Μπαμπά μας προσφέρει μερικούς πέτρινους κόκκους μεγέθους σπυριού σταριού, που τους περιβάλλει ένας θρύλος, στην αλήθεια του οποίου πιστεύουν απόλυτα. Γι’ αυτό οι προσκυνητές φεύγοντας από το μοναστήρι παίρνουν απαραίτητα μαζί τους μερικούς κόκκους. Το θαυμαστό γεγονός που μετέτρεψε το στάρι σε σκληρό άργιλο είναι το εξής: ο άγιος Χατζή Μπεκτάς ζήτησε μια μέρα από τους χωρικούς να του δώσουν λίγο σιτάρι για να χορτάσει την πείνα του και εκείνοι αρνήθηκαν. Τότε φώναξε αγανακτισμένος: Είθε ο Αλλάχ να μετατρέψει την σοδειά σας σε πέτρες. Έτσι έγινε. Σήμερα δίνουν τους κόκκους αυτούς στους επισκέπτες επειδή είναι προικισμένοι με μεγάλη δύναμη και καταπολεμούν όλα τα κακά.

Μας βάζουν στο χέρι μια δόση απ’ αυτό το πολύτιμο φυλακτό.»