Χριστιανοί και Μπεκτασίδες (του θεολόγου Σταύρου Βαλλίδη) ΚΣΤ’ - Οι γιορτές των μπεκτασήδων

Οι Μπεκτασήδες δεν συχνάζουν σε τζαμί, εκτός αν κρίνεται απαραίτητο και μετά από την άδεια του επικεφαλής τους.

Οι κυριότερες μυστικές τελετές και γιορτές των Μπεκτασήδων, εκτός από αυτήν της «ομολογίας πίστεως» (Ikrar) του νέου μέλους προς το Τάγμα που αναφέρθηκε προηγούμενα, είναι :

• η τελετή Tζέμ (Cem),
• η Χιρκά (Hirka Giydirmek), όταν ο ηγούμενος του τεκέ ρασοφορεί τον δερβίση.
• του Νεβρούζ (Nevruz), είναι η μέρα γεννήσεως του Αλή. Αντιστοιχεί με την πρώτη ημέρα της άνοιξης 21 Μαρτίου.
• Muharrem. Το «μπαϊράμι του μηνός Muharrem,». Συμπίπτει με την δεκάτη ημέρα του πρώτου σεληνιακού μήνα και αποτελεί γιορτή πένθους. Συμβολίζει τον άδικο χαμό του Χουσείν και της οικογένειάς του.
• Mevid-I Nedi Bayrami. Τα γενέθλια του προφήτη.

Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον τελετής των Μπεκτασήδων προκαλεί η τελετή Tζέμ (Cem ή Aynicem).

Η τελετή αυτή γίνεται τις περισσότερες φορές στις 27 Δεκεμβρίου. Είναι μια συνάθροιση των μυημένων μόνο μελών για την πραγματοποίηση μιας τελετουργίας με κανόνες και προκαθορισμένες λειτουργίες καθενός μέλους ξεχωριστά. Ο τόπος που θα γένει η τελετή, ως συνήθως είναι απομονωμένος από τον πολύ κόσμο. Μπορούν να την παρακολουθήσουν μόνον οι προσκεκλημένοι και αυτό εξασφαλίζεται από τους ορισθέντες για τον σκοπό αυτό φύλακες. Σε πολλές περιπτώσεις υπήρξε τα τελευταία χρόνια μια χαλαρότητα στους συμμετέχοντες δίνοντας την δυνατότητα συμμετοχής και μη μελών. Στα χωριά των Μπεκτασήδων στη Θράκη, οι απαγορεύσεις αυτές δεν είναι σχολαστικές. Σε καμία όμως περίπτωση δεν συμμετέχουν ανήλικα παιδιά και άγαμοι. Οι συμμετέχοντες φορούν ειδικά ενδύματα. Οι μεν γυναίκες φορούν το tenure, ένα λευκό μακρύ φόρεμα χωρίς τσέπες. Το λευκό χρώμα δεν είναι τυχαίο, αλλά σε αυτό εντοπίζεται ο συμβολισμός της αγνότητας και της μύησης. Στη Θράκη συναντάται και στις μυστικές τελετουργίες του Ορφισμού. Στο κεφάλι φορούν ένα μαντίλι πράσινου χρώματος. Οι άνδρες φορούν ένα λευκό takke στο κεφάλι που λέγεται arakiye.

Οι ψαλμωδίες, ο χορός, η μουσική και το ποτό χαρακτηρίζουν την εκδήλωση.

Η τελετή αρχίζει με τη φωταγώγηση της αίθουσας. Υπάρχει ένα αναμμένο κερί, ‘το κερί του Αλή’ , που παραμένει συνεχώς αναμμένο. Σε άλλο σημείο του χώρου υπάρχουν πολλά αναμμένα κεριά που χαρίζουν μια φωτοχυσία με καθαρά συμβολικό χαρακτήρα.

Ο ηγούμενος θα καθίσει σε έναν καναπέ και γύρω του, δεξιά και αριστερά, κάθονται οι βαθμοφόροι (οι προϊστάμενοι, κατά τα μοναχικά χριστιανικά πρότυπα), σχηματίζοντας έναν κύκλο.⁴⁸⁵ Ενώ οι προκαθορισμένες θέσεις είναι καλυμμένες με δέρματα προβάτων. Στο τελετουργικό χρησιμοποιείται η τουρκική γλώσσα. Μέλη της ομάδας είναι υπεύθυνα για το κέρασμα του ποτού στους συμμετέχοντες. Αποδέχονται την συμμετοχή των γυναικών στα πλαίσια της ισότητας που πιστεύουν για τα δύο φύλα. Έξω από τον κύκλο που προαναφέραμε, κάθονται οι γυναίκες κατά σειρά ηλικίας. Ο ηγούμενος στη συνέχεια θα ζητήσει από τους παριστάμενους, αν επιθυμούν να προβούν σε δημόσια εξομολόγηση. Αν από τα αναφερόμενα δημόσια υπάρξει ενοχή κάποιου από τους παρισταμένους, τότε ο ηγούμενος του ζητά να υποβάλει δημόσια συγνώμη. Ο ηγούμενος θα διαβάσει διάφορες περικοπές από καθορισμένα κείμενα και ειδικότερα αποφθέγματα του Χατζή Μπεκτάς.

Στη συνέχεια αρχίζει η οινοποσία και το γεύμα που έχει ετοιμαστεί στους ειδικούς χώρους του τεκέ με κάθε επιμέλεια, στην οποία συμμετέχουν όλοι οι παριστάμενοι. Ο χορός που θα ακολουθήσει και συμμετέχουν άνδρες και γυναίκες, είναι αντικριστός και λέγεται σεμά (sama = έκσταση) ή περβάζ.⁴⁸⁸ Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως έγχορδα, αλλά και νάι (είδος ξύλινου αυλού, που αναφέρθηκε προηγουμένως). Με τους ψαλμούς και τις μελωδίες, τον χορό και το ποτό θα διαδεχτεί η έκσταση.

Λέγεται ότι σε μερικές περιπτώσεις, κυρίως στις τελετές των Κιζιλμπάσιδων, επακολουθούν όργια μεταξύ των συμμετασχόντων. Αυτό βέβαια δεν έχει αποδειχθεί, αλλά λόγω της φύσεως της μυστικιστικής τελετής ενδέχεται να υπήρξαν κάποιες παρόμοιες περιπτώσεις. Βέβαια, όλες τις πληροφορίες για τις οργιαστικές αυτές τελετές, οι ερευνητές τις συνέλεξαν από αρχειακές μουσουλμανικές πηγές, που έχουν συγγραφεί από αντιπάλους των μυστικιστικών ταγμάτων. Έτσι οι ισχυρισμοί αυτοί ενδέχεται να είναι συκοφαντικοί, ψευδείς και πάντα στα πλαίσια της θρησκευτικής τους αντιπαλότητας. Σε τέτοιου είδους τελετές αναφέρονται και Χριστιανοί συγγραφείς που με την σειρά τους ήθελαν να κατηγορήσουν αιρετικούς χριστιανούς στη Βυζαντινή περίοδο.

Τελικά συμπεραίνουμε ότι μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν αποδείξεις που να αποδεικνύουν ότι οι Μπεκτασήδες κατά την τελετή Τζέμ, προβαίνουν σε οργιαστικές τελετές.

Η τελετή στη συνέχεια κλείνει με τη συμμετοχή των παρισταμένων στο επίσημο γεύμα, την «τράπεζα». Με την ευλογία από τον ηγούμενο των περισσευμάτων και τη παρακολούθηση από όλους τους συμμετέχοντες, συγκεκριμένου τροπαρίου, η τελετή φτάνει στο τέλος της.