Χριστιανοί και Μπεκτασίδες (του θεολόγου Σταύρου Βαλλίδη) ΙΖ’ - Το μυστήριο του Χατζή Μπεκτάς

Η πίστη, οι δοξασίες και οι παραδόσεις που αναφέρονται στον Χατζή Μπεκτάς υπήρξαν πολύ πιο πριν από αυτόν στις τουρκομανικές κοινωνίες. 

Ο Μπεκτασισμός καθώς και η λαϊκή του μορφή, όπως παρουσιάζεται από αυτούς που αποκαλούμε Αλεβήδες (Alevi) και Κιζιλμπάσιδες (Kizilbas), διαδόθηκε σε μια περιοχή που περιλαμβάνει την Μικρά Ασία, τα Βαλκάνια, από την Ρουμανία μέχρι την Αλβανία, καθώς επίσης, την περιοχή γύρω από το Ιρανικό Αζερμπαϊτζάν με διαφορετικά ονόματα.

Σε μερικές περιοχές της Μικρασίας, ο Χατζή Μπεκτάς δεν είναι ο κύριος άγιος, αλλά ένας από τους πολυάριθμους σεβάσμιους αγίους. Έτσι στους Κιζιλμπάσιδες του Ντελή Ορμάν (kizibas Deli Orman), που ασκούσαν τις ίδιες ιεροτελεστίες και μετείχαν στις ίδιες δοξασίες με τους Αλεβήδες της Ανατολίας, αναγνωρίζουν τον Χατζή Μπεκτάς σαν έναν από τους αγίους τους, χωρίς να του δίδουν την πρώτη θέση. 

Άλλοι υποστηρίζουν ότι στο σώμα του Χατζή Μπεκτάς ‘εγκαταστάθηκε’ η ψυχή του Μουσουλμάνου μυστικιστή Sultan Sahak, που έδρασε στην περιοχή του σημερινού Κουρδιστάν. Θρυλικό πρόσωπο, που μνημονευόταν μεταξύ των κατοίκων της περιοχής, σαν ένα πρόσωπο με μεταφυσικές ιδιότητες. Οι οπαδοί των Μπεκτασήδων θα δανειστούν τα κατορθώματα και τα θαύματά του και θα τα μεταφέρουν στον δικό τους άγιο τον Χατζή Μπεκτάς. Θα τον δούμε να ταξιδεύει πάνω σε έναν «τοίχο» ή καβάλα σε ένα άγριο λιοντάρι ή να εξημερώνει ένα ελάφι.

Ο Μπεκτασισμός σαν ιδέα μπορεί να υπήρξε και εκτός από τον Χατζή Μπεκτάς, αλλά αποκρυσταλλώθηκε γύρω από το όνομά του. Αν δοκιμάσουμε να προσδιορίσουμε τον Μπεκτασισμό μπορούμε να πούμε ότι είναι μια δοξασία, μια θεωρία με έντονο το λαϊκό στοιχείο, στην οποία αναμείχθηκαν διάφορα διάσπαρτα στοιχεία. 

Μέχρι σήμερα, οι οπαδοί του συνεχίζουν να τελούν με απαράμιλλο ενθουσιασμό όλες εκείνες τις συνήθειες και τελετουργίες που εδώ και αιώνες πραγματοποιούσαν.

Εντούτοις, δίπλα στην λαϊκή δοξασία υπήρχε ένας κλάδος αστικός, καλλιεργημένος που μπορούμε να τον ξεχωρίσουμε από τις λαϊκές μάζες. Αν αναλύσουμε τις αρχές του Μπεκτασισμού διαπιστώνουμε ότι έχει μια μυστικιστική μορφή των Σούφι.

Η πρώτη αναφορά ευρωπαίου συγγραφέα που γίνεται για τους Μπεκτασήδες και τον ιδρυτή του τάγματος, είναι από τον Γεώργιο εξ Ουγγαρίας, που αποκτά τις γνώσεις του περνώντας ένα μεγάλο διάστημα ως αιχμάλωτος των Τούρκων στην περιοχή του Εσκί Σεχίρ, στις αρχές του 15^ου αιώνα. Τον αναφέρει ως άγιο και προστάτη των προσκυνητών.

Το Βιλαγετναμέ (Vilayetname) αναφέρεται στην ζωή την δράση και τα θαύματα του Χατζή Μπεκτάς. Οι περισσότερες από τις πληροφορίες που μας δίνει απέχουν πολύ από την αλήθεια και δεν μπορούν να συμβιβαστούν με την ιστορική πραγματικότητα. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι γράφτηκε πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του Χατζή Μπεκτάς, επί τη βάσει των προφορικών παραδόσεων και όχι αξιόπιστων αποδεικτικών εγγράφων και στοιχείων. Μας δίνει την αίσθηση τα μετέπειτα χρόνια οι αρχές του τάγματος να έχουν υποστεί σημαντικές τροποποιήσεις και να έχουν χάσει την αρχική τους ταυτότητα υπό την πίεση των εξωτερικών συνθηκών. 

Υπάρχει η άποψη, ότι η εξιστόρηση της ζωής του Χατζή Μπεκτάς ήταν έργο του Φιρντεβζί ο Μακρύς γνωστού λογίου που έζησε το δεύτερο μισό του 15^ου αιώνα και εξυπηρετούσε σκοπιμότητες του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄(1481-1512). Την περίοδο αυτή υπήρχε η επιδίωξη από την πύλη μέσω των Μπεκτασήδων να προσέλθουν στις τάξεις του Ισλάμ οι άναρχες νομάδες των ειδωλολατρών τουρκομάνων που μαίνονταν την κεντρική και ανατολική Μικρά Ασία.