Η περίπτωση του Ιερού Αυγουστίνου

 

Ο Ιερός Αυγουστίνος αποτελεί από μόνος του μια ολόκληρη θεολογική κατηγορία. Προσδιόρισε τη δυτική θεολογική σκέψη πολύ περισσότερο απ' ό,τι ο Ωριγένης την ανατολική.

Ο Αυγουστίνος πέρασε από πολλά πνευματικά στάδια. Αρχικά θα λέγαμε πως ξεκίνησε ως Σκεπτικιστής. Στη συνέχεια στράφηκε με πάθος στη Φιλοσοφία και κυρίως στα έργα του Κικέρωνα. Τον συγκινούσε ιδιαίτερα η τάση του να επιλέγει απ' τα διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα τα στοιχεία εκείνα που θεωρούσε εκλεκτότερα. Αλλά εγκατέλειψε και τη φιλοσοφία καθώς δεν έβρισκε σε αυτή το όνομα του Ιησού Χριστού με το οποίο τον είχε γαλουχήσει η μητέρα του.

Αρχικά απογοητεύτηκε απ' την απλοϊκότητα της Αγίας Γραφής και έτσι στράφηκε προς τους Μανιχαίους, οι οποίοι ως "γνωστικοί" υπόσχονταν την ανεύρεση της αλήθειας δια της "γνώσεως" κι όχι δια της πίστεως. 

Στους Μανιχαίους βρήκε απάντηση και στο πρόβλημα του καλού και κακού που τόσο τον απασχολούσε. Η προέλευση του Κακού από μια μεταφυσική αρχή του Σκότους, που ουσιαστικά απάλλασσε το άτομο από την ενοχή, κάπου τον ανακούφιζε. 

Εννέα χρόνια αργότερα εγκατέλειψε τον μανιχαϊσμό και κατέφυγε στον Νεοπλατωνισμό. Πλέον γι' αυτόν ο Θεός δεν είναι ένα υλικό-αισθητό φως αλλά φύση πνευματική. Έτσι βαδίζει προς την πλήρη "εξαϋλωση" της Αγίας Γραφής και δια του υλικού γραμματος αναζητά το κρυμμένο πνεύμα της. Με άλλα λόγια αποδέχεται την αλληγορική ερμηνεία που αναζητά μέσα από τις απλοϊκές διατυπώσεις και περιγραφές τα βαθύτερα νοήματα.

Παρά την εξέλιξη της σκέψης του, ο Αυγουστίνος δεν μπόρεσε ποτέ να απαλλαγεί απ' τη νεοπλατωνική επιρροή. Συνοπτικά οι σχετικές επιδράσεις στη σκέψη του μπορούν να εντοπιστούν στα εξής σημεία:

- Απορρίπτει τον "έξω" και "αισθητό" κόσμο. Για την προσέγγιση του Θεού επιλέγει τον "εσωτερικό δρόμο". "Μη βαδίζεις προς τα εκτός. Στρέψου προς τα μέσα σου. Εκεί θα βρεις την Αλήθεια".

-  Ο Θεός εκλαμβάνεται κυρίως ως Εν και Μονάδα. Η τριαδικότητα περνάει σε δεύτερη μοίρα, όπως και η νεοπλατωνική "τριας".

-  Διαχωρίζει σαφώς την ψυχή απ' το σώμα, θεωρώντας πως μόνο η Ψυχή είναι ο "καθαυτόν άνθρωπος", ενώ το Σώμα είναι απλό όργανό της.

- Εξαίρει υπερβολικά το υπερβατικόν του Θεού, με συνέπεια να εισάγει ως οδό θεογνωσίας τη λεγόμενη αποφατική ή αρνητική θεολογία, η οποία δίνει έμφαση στο τι δεν είναι ο Θεός κι όχι στο τι είναι.