Ποιοι και γιατί ήθελαν να τουρκέψει η Πόλη?

Πολλοί που δεν το έχουν πολυψάξει, σκανδαλίζονται όταν διαβάζουν πως μια μεγάλη μερίδα των Βυζαντινών, ίσως και η πλειοψηφία, προτιμούσαν να δουν στην Πόλη τούρκικο φακιόλι παρά παπική τιάρα. Πρέπει όμως να πούμε μερικά πράγματα για την εποχή εκείνη για να καταλάβουμε καλύτερα τα γεονότα.

Η βυζαντινο-ρωμαϊκή κοινωνία ήταν ανέκαθεν διχασμένη. Για διάφορες αιτίες και με απίστευτες προφάσεις ή αφορμές. Η τελευταία μεγάλη διαχωριστική γραμμή ήταν μεταξύ "φιλενωτικών" και "ανθενωτικών". Η διαμάχη τους κορυφωνόταν όσο η αυτοκρατορία αποδυναμώνονταν και η οθωμανική σκιά έπεφτε με ορμή πάνω απ' την Πόλη.

Η Παλαιολόγεια δυναστεία ήταν ηγέτιδα του φιλενωτικού πνεύματος. Γύρω από αυτή είχε συσπειρωθεί η ανώτερη κοινωνική τάξη και η διανόηση της εποχής. 

Γι' αυτούς εκείνο που προείχε ήταν η διάσωση του κράτους, άρα της εξουσίας και των προνομίων τους. Η μόνη ελπίδα να το πετύχουν ήταν να εξασφαλίσουν κυρίως τη στρατιωτική βοήθεια των δυτικών, που ήταν η μόνη ικανή να αναχετίσει την οθωμανική επέλεση. 

Αλλά τίποτα δεν είναι δωρεάν σε τούτη τη ζωή. Η παπική Δύση απαιτούσε ως αντάλλαγμα τη λεγόμενη Ένωση των Εκκλησιών, που στην πράξη σήμαινε υποταγή της ανατολικής Εκκλησίας στον Πάπα.

Στην αντίπερα όχθη βρίσκονταν όλα εκείνα τα καθυστερημένα στρώματα, που ζούσαν μέσα στη δυσιδαιμονία και στην αμορφωσιά, στη φτώχεια και στην αφάνεια. Όλοι αυτοί δεν είχαν τίποτα να χάσουν από την οθωμανική κυριαρχία. Αντίθετα είχαν να κερδίσουν. 

Κατ' αρχήν θα απολάμβαναν τον αφανισμό της μισητής σε αυτούς βυζαντινής αριστοκρατίας. Αφετέρου θεωρούσαν εξασφαλισμένο τον σεβασμό στη θρησκεία τους και μια σειρά από φοροαπαλλαγές που παραδοσιακά οι οθωμανοί πρόσφεραν στα κατεκτημένα βυζαντινά εδάφη. Δεν ήταν και λίγα αυτά...

Ο συνασπισμός των ανθενωτικών, που αποκήρυσσε κάθε ιδέα ένωσης με τους παπικούς, είχαν ως επικεφαλής φανατικούς καλόγερους και ορισμένους τοπικούς επισκόπους. Στις τάξεις τους είχε παρεισφρύσει και μεγάλος αριθμός εγκληματικών στοιχείων που επιδίδονταν σε απίστευτες βιαιότητες εις βάρος των ενωτικών.

Οι ανθενωτικοί δεν έδιναν δεκάρα για την επιβίωση του κράτους. Άλλωστε και το κράτος δεν έδινε δεκάρα γι' αυτούς. Ο ανθενωτισμός ήταν ένα ευρύτερο αντιστασιακό κίνημα των περιθωριοποιημένων κοινωνικών στρωμάτων που για άλλη μια φορά βρήκε ένα θρησκευτικό άλλοθι για να εδηλώσει το δυναμισμό του. 

Το ίδιο είχε συμβεί παλιότερα με τους αδικημένους πολίτες των ανατολικών επαρχειών που από αντίδραση υιοθέτησαν τον μονοφυσιτισμό και ουσιαστικά ευνόησαν την αραβική κατάκτηση των περιοχών τους.

"Απόγονοι" των ανθενωτικών μπορούν να θεωρηθούν οι παλαιοημερολογίτες του 20ού αιώνα που με όχημα ένα ψευτο-θρησκευτικό ζήτημα ουσιαστικά έδωσαν μάχη οπισθοφυλακής για να διασώσουν τον παραδοσιακό και ξεπερασμένο τρόπο ζωής που ήρθε να σαρώσει ο βενιζελισμός...