Αγιορείτικες αναμνήσεις (ΚB') - Ο σκοταδισμός των "Κολλυβάδων"...

To Άγιο Όρος ήταν ανέκαθεν εκκολαπτήριο συντηρητικών θεωριών.

Σήμερα, λ.χ., βλέπουμε πως εκεί κυρίως επιβιώνει το φαινόμενο του λεγόμενου "παλαιοημερολογίτικου ζηλωτισμού". Ένα είδος επιβίωσης της παλιάς αντιδυτικής-ανθενωτικής παράταξης, με ισχυρές δόσεις ησυχαστικού κινήματος και μυστικισμού...

Απ' τ' Αγιονόρος ξεκίνησε και το κίνημα των λεγόμενων "Κολλυβάδων".

Ήταν το 2ο μισό του 18ου αιώνα όταν τα καλογέρια της Αγιαννανίτικης Σκήτης άρχισαν να τελούν τα μνημόσυνα τις Κυριακές αντί του ως τότε καθιερωμένου Σαββάτου. Αυτό έγινε για πρακτικούς κυρίως λόγους. Τότε, τα Σάββατα γινόταν μεγάλο παζάρι στις Καρυές κι επιπλέον οι μοναχοί απασχολούνταν σε οικοδομικές εργασίες.

Οι συντηρητικοί και φανατικοί μοναχοί αντέδρασαν σ' αυτόν τον "νεωτερισμό" κι ονομάστηκαν "Σαββατιανοί" ή "Κολλυβάδες" απ' τα κόλλυβα που προσφέρονταν στις επιμνημόσυνες δεήσεις.

Στο πλευρό των φανατικών καλογέρων τάχθηκαν και κάποιοι μορφωμένοι συντηρητικοί, όπως ο Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο Αθανάσιος Πάριος κ.λπ.

Η διένεξη πήρε ευρύτερες διαστάσεις, μπήκαν στη μέση κι άλλα ζητήματα, όπως η συχνότητα της αγίας μεταλήψεως, αν η προσευχή τις Κυριακές έπρεπε να γίνεται σε όρθια ή γονατιστή στάση κ.λπ. 

Αυτά τα ασήμαντα ζητήματα συγκλόνισαν την τότε Εκκλησία, συγκλήθηκαν πατριαρχικές σύνοδοι, οι Κολλυβάδες καταδικάσθηκαν, διώχτηκαν απ' τ' Αγιονόρος και σκόρπισαν στα νησιά του Αιγαίου ιδρύοντας νέα μοναστήρια για να διαδώσουν τις σκοταδιστικές τους αντιλήψεις...

Σημειωτέον πως ένας απ' τους μεγαλύτερους εχθρούς των Κολλυβάδων ήταν ο δυτικός Διαφωτισμός και η κοσμική μόρφωση...

Αγιορείτικες αναμνήσεις (ΚΑ') - Δείξε μου τα κόκκαλά σου να σου πω τι είσαι!

Το "τάλαντο" είναι μια χοντρή σανίδα, σαν αφρικανικό ταμ-ταμ, που τη χτυπάει μ' ένα ξύλινο σφυράκι ο "καμπανάρης" για να καλέσει σε προσευχή τα καλογέρια.

Το μέσο αυτό αντικαταστάθηκε απ' τις καμπάνες τον 9ο αιώνα, όταν οι Βενετοί τις πρωτόφεραν στην Κωνσταντινούπολη.

Περνάμε απ' το νεκροταφείο της Μονής τη στιγμή που ένας μοναχός ξεθάβει δυο σκελετούς.

"Βλέπετε?", ρωτάει γεμάτος αυτοπεποίθηση. "Βλέπετε τ' αποτελέσματα της προσευχής? Αυτά τα κίτρινα ανήκουν σ' έναν λαϊκό εργάτη, ενώ τούτα τα άσπρα, που λαμποκοπάνε, σ' έναν μοναχό!".

Προσωπικά νομίζω πως η διαφορά του χρώματος έχει να κάνει αποκλειστικά με τη διατροφή, αλλά δεν το κάνω και θέμα.

Απλά αναφέρω πως ο Ντοστογιέφσκι, στους Αδελφούς Καραμαζώφ, έγραψε ακριβώς το αντίθετο: "αν τα οστά είναι κίτρινα σαν το κερί, αποτελεί ένδειξη πως ο Κύριος έχει δοξάσει το νεκρό"...

Γενικά στο Όρος, ακόμα και σήμερα, η κοσμική μόρφωση αντιμετωπίζεται με καχυποψία. Θεωρείται "δηλητήριο του φιδιού" που πρέπει να χορηγείται μόνο σε μικρές θεραπευτικές δόσεις. 

Μια σοβαρή προσπάθεια να ιδρυθεί σχολείο ανώτερης παιδείας στον Άθω έγινε στα μέσα του 18ου αιώνα με την Αθωνιάδα Ακαδημία κοντά στο Βατοπέδι.

Το 1753 ανέλαβε σχολάρχης ο Ευγένιος Βούλγαρης και γνώρισε μεγάλη ακμή. Δέχθηκε όμως και σκληρό πόλεμο καθώς θεωρήθηκε "δούρειος ίππος" του Διαφωτισμού. Ο Βούλγαρης κατασυκοφαντήθηκε, αναγκάστηκε να αποχωρήσει κι η Σχολή σταδιακά παρήκμασε...

Αγιορείτικες αναμνήσεις (Κ') - Η προσευχή που σε ρίχνει στα βράχια!

Επιμένω στη "νοερά προσευχή" και στις "μυστικές εμπειρίες" γιατί νομίζω πως το σύγχρονο Αγιονόρος δεν έχει κάτι πιο αξιόλογο να επιδείξει.

Η νοερά ή καρδιακή προσευχή ουσιαστικά είναι μια αναπνευστική άσκηση. Παίρνεις μια βαθιά αναπνοή καθώς προφέρεις το πρώτο μέρος της προσευχής "Κύριε Ιησού Χριστέ", κι έπειτα, με το "ελέησόν με", εκπνέεις. 

Αυτό σιγά-σιγά γίνεται συνήθεια, εσωτερικοποιείται πλήρως και η προσευχή ξεδιπλώνεται αυτόματα-νοερά με το ρυθμό της αναπνοής σου, έστω κι αν ασχολείσαι με κάτι άσχετο...

Όσοι γνωρίζουν από γιόγκα και ζεν, εύκολα αντιλαμβάνονται τις ομοιότητες. 

Αλλά η ψυχιατρική έχει εύστοχα εντοπίσει τους κινδύνους που κρύβουν τέτοιου είδους πρακτικές για τα ψυχοπαθολογικά άτομα (π.χ. πρόκληση έντονου φόβου, άγχους κ.λπ.).

Στο ίδιο συμπέρασμα έχουν καταλήξει εμπειρικά και πολλοί ασκητές, μόνο που αποδίδουν τις αρνητικές παρενέργειες σε "δαιμόνια": "κάποιοι επλανήθησαν, βλέπουν φως και λάμψεις με τα σωματικά μάτια, ακούν φωνές, αισθάνονται ευωδίες, δαιμονίζονται και γυρίζουν έξω φρενών... ενώ άλλοι γκρεμίζονται στα βράχια"!

Ο έμπειρος ηγούμενος Εφραίμ προειδοποιεί: "Αν αρχίσεις να αισθάνεσαι ανήσυχος και βλέπεις πως τρέμεις από αγωνία ή φόβο, σταμάτα!".

Όσοι καταφέρνουν τελικά ν' αποφύγουν τις δυσμενείς κι επικίνδυνες συνέπειες της νοεράς προσευχής, βιώνουν ευχάριστες ψυχεδελικές καταστάσεις, σα να 'χουν πάρει LSD: "μια νύχτα ένα παράξενο φως γέμισε το κελί μου, τόσο που διαπέρασε το σώμα μου κι είδα τα σπλάγχνα μου"... "Ένα μεγάλο θεϊκό φως έλαμψε γύρω μου, με πήρε έξω από τον κόσμο τούτο και με μετέφερε πνευματικά στους ουρανούς"...

Αγιορείτικες αναμνήσεις (ΙΘ') - Σιλουανός και Σαχάρωφ

Η μέθοδος της "Νοεράς Προσευχής" είχε ουσιαστικά εξαφανιστεί για αιώνες στ' Αγιονόρος. Όπως συμβαίνει με κάθε αίρεση και σέχτα, από τη στιγμή που θριαμβεύει αρχίζει η παρακμή της.

Οι Αγιορείτες μοναχοί είχαν πάψει ν' αναζητούν το Θαβώρειο Φως και κανένας δεν περίμενε να δει ή να νιώσεις θείες εκλάμψεις στο στομάχι του.

Συνέχιζαν βέβαια την "προσευχή του Ιησού" αλλά μάλλον τυπολατρικά-αυτιστικά.

Οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στα τέλη του 19ου αιώνα, οι επαναστάσεις κι οι φοβεροί πόλεμοι που ακολούθησαν δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον αγιορείτικο χώρο και συνέβαλαν στην αναβίωση της ησυχαστικής αίρεσης και του μυστικισμού.

Πολλοί άνθρωποι που πολέμησαν στα μέτωπα, ένιωσαν την ανάγκη να αυτοκαθαρθούν από κάθετί συγκρουσιακό και διχαστικό.

Ο μυστικισμός της νοεράς προσευχής τούς πρόσφερε αυτό που ζητούσαν: την έξοδο απ' το Εγώ και την απορρόφηση από την Τελειότητα.

Νομίζω πως καταλυτικό ρόλο στην αναβίωση του αθωνίτικου ησυχασμού έπαιξε ο Ρώσος μοναχός Σιλουάν, που γνώρισε όλη τη φρίκη και την τραγωδία του Ρωσοτουρκικού Πολέμου, της Οκτωβριανής Επανάστασης και του Πρώτου Παγκόσμιου. Ασκήτεψε στη ρωσική μονή του Αγίου Παντελεήμονα στο Όρος απ' το 1892 ως το θάνατό του το 1938. Η Εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο, ως Σιλουανό.

Τις ίδιες ιστορικές και θρησκευτικές εμπειρίες (ιδέα του θανάτου και παραλογισμό ύπαρξης) έζησε και ο μαθητής του Σιλουανού, ο Σωφρόνιος Σαχάρωφ. Έζησε κι αυτός πολλά χρόνια στον Άθω μέχρι το 1959 που ίδρυσε το δικό του ιδιόμορφο μοναστήρι στο Έσσεξ της Αγγλίας.