Θρησκεία και επιστήμη (ΙΒ') - Η "τιμωρία" της φιλοσοφίας...

 

Οι Χριστιανοί απολογητές του 2ου αιώνα προσπάθησαν να πολεμήσουν τη φιλοσοφία υποστηρίζοντας πως ειναι γεμάτη από πλάνες και ανηθικότητα. Και πρόβαλλαν το χριστιανισμό σαν τη "γνήσια φιλοσοφια". 

Χρησιμοποιώντας όμως τα όπλα της φιλοσοφίας και προσπαθώντας να πείσουν πως η δική τους πίστη είναι πλήρως εναρμονισμένη με τα κριτήρια της λογικής και της ανθρώπινης νόησης έπεσαν σε μια τεράστια παγίδα. Έβαλαν από την πίσω πόρτα του χριστιανισμού την φιλοσοφία με όλα τα γνωστά επακόλουθα. 

Η φιλοσοφία ποτέ δεν ήταν κάτι ενιαίο. Χαρακτηριζόταν από πολλές και διαφορετικές απόψεις, σχολές κ.λπ. Τις έλεγαν μάλιστα και "αιρέσεις". Συνεπώς, δεν είναι να απορεί κανείς γιατί από εκείνη την εποχή ο χριστιανισμός χαρακτηρίζεται από συνεχείς διασπάσεις και σχίσματα...

Ήταν ο Διαφωτισμός ξένος προς τις ανατολικές παραδόσεις;

 

Ο νεοελληνικός διαφωτισμός του 18ου αιώνα κινήθηκε μεν πάνω στις βάσεις του δυτικού διαφωτισμού, χαρακτηρίζεται όμως από μια μετριοπάθεια που μπορεί να αποδωθεί στις εξής ελληνικές ιδιομορφίες:

α) Οι περισσότεροι Έλληνες διαφωτιστές προέρχονται από τον χώρο του Κλήρου.

β) Στις λαϊκές τάξεις ήταν ακόμα ισχυρή η επιρροή της Εκκλησίας και των εκπροσώπων της. Οι συνθήκες δεν είχαν ωριμάσει ώστε ο λαός να μπορεί να αφομοιώσει τα νέα ιδεολογικά ρεύματα. Δεν είχε καν περάσει από τη φάση της Αναγέννησης που στη Δύση είχε ήδη αποδυναμώσει τη θρησκευτική ευαισθησία και την εκκλησιαστική αυθεντία.

γ) Η σχέση της Εκκλησίας με το υπόδουλο έθνος όχι μόνο δεν αποδυναμώθηκε από την οθωμανική κατάκτηση, αλλά, αντιθέτως, έγινε ακόμα πιο στενή. Η Εκκλησία στην Ανατολή είχε αναλάβει εθναρχικό ρόλο, κάτι που απουσίαζε στη Δύση.

δ) Κατά την Οθωμανική περίοδο η Εκκλησία μονοπωλούσε το εκπαιδευτικό σύστημα. Το έλεγχε σχεδόν απόλυτα και φυσικά δεν άφηνε να εισχωρήσουν οι νέεες ιδέες που έρχονταν από την εσπερία.

ε) Οι νέες ιδέες δεν πήγαζαν από τα βιώματα των υπόδουλων Ρωμιών. Θεωρήθηκαν ξενόφερτες και συνεπώς ύποπτρες, αντίληψη που φυσικά υποδαύλιζε και η Εκκλησία. Γενικά, οι απόψεις του διαφωτισμού ήταν ξένες, ίσως και εχθρικές προς τις λαϊκές παραδόσεις και τα έθιμα των Ανατολικών.

Θρησκεία και επιστήμη (ΙΔ') - Το σημαντικότερο θεολογικό δόγμα!

 

Μέχρι σήμερα η Θεολογία έκανε πολλές προσπάθειες να απαντήσει με λογικά επιχειρήματα στις επικρίσεις των αντιπάλων της. Και να αποδείξει με δήθεν αντράνταχτα και επιστημονικά μέσα την ορθότητα των δογμάτων και της πίστης της.

Φυσικά, όλες αυτές οι προσπάθειες έπεσαν στο κενό. Για τον απλούστατο λόγο ότι προσπάθησε να παίξει στο γήπεδο των αντιπάλων τους. Πώς να το κάνουμε; Αν μπορούσε να αποδειχθεί η ύπαρξη, η φύση κ.λπ. του Θεού τότε δεν θα υπήρχε πίστη. Θα κάναμε λόγο για επιστημονική γνώση...

Η Θεολογία πρέπει να μείνει συνεπής στην αρχή του Ακατάληπτου του Θεού. Αυτό πρέπει να είναι το βασικότερο δόγμα της. Ο Θεός, αν υπάρχει, παραμένει Θεός μόνο στον βαθμό που η βαθύτερη ουσία του παραμένει απροσπέλαστη στη λογική, στην επιστημονική απόδειξη, στα ανθρώπινα εκφραστικά μέτρα...

Καταδικάζει τον πλούτο ο Χριστιανισμός; (ΚΘ' - "Ιερά τεχνάσματα")

 

Οι κλασσικοί Πατέρες του 4ου αιώνα απέβλεπαν στη ριζική αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων. Με βάση τον κοινωνισμό και όχι τον ατομισμό. Γι' αυτό προέβαλαν το ιδανικό της συνεχούς και ουσιαστικής ελεημοσύνης, της προσφοράς και του μοιράσματος των υλικών μας αγαθών με τους φτωχούς και αδύναμους.

Φυσικά, οι Πατερες δεν ήταν ανόητοι. Έβλεπαν στα πρόσωπα των ακροατών τους την απορία, την απροθυμία αλλά και την αρνητικότητα σε αυτή τη ριζοσπαστική πρόταση. Γι' αυτό και άρχιζαν τα "ιερά τεχνάσματα". 

Με διάφορες λογικές ακροβασίες και επιχειρήματα προσπαθούσαν  να πετύχουν "το καλύτερο δυνατό". Έτσι, ο Χρυσόστομος σε έναν λόγο του αντιλαμβάνεται την αγανάκτηση του ακροατηρίου και διευκρινίζει: "αυτά που σας είπα αφορούν τους τέλειους. Οι υπόλιποι δώστε έστω απ' το περίσευμά σας και με τον υπολογισμό ότι ο Θεός θα σας τα ανταποδώσει πολλαπλάσια"!

Σε άλλους λόγους του, προκειμένου να παρακινήσει τους πλούσιους να ανοίξουν τα πουγκιά, υιοθετεί πλήθος "ιερών τεχνασμάτων", που οι θεολόγοι τα αποκαλούν "ευσεβή ευρήματα". 

Παρουσιάζει την Ελεημοσύνη σαν βασίλισσα που έχει μεγάλη παρρησία ενώπιον του Βασιλιά-Θεού. Άρα ό,τι του ζητήσει συνήθως γίνεται αποδεκτό. 

Επίσης συγκρίνει την ελεημοσύνη με τις υπόλοιπες αρετές και, εντελώς αυθαίρετα, τη θεωρεί ανώτερη. Στη ίδια λογική κινείται και η άππψη ότι ο Θεός επέτρεψε να υπάρχουν φτωχοί ώστε να σώζονται οι πλούσιοι.

Βέβαια, οι άνθρωποι εκείνης της εποχής δεν ήταν και τόσο αφελείς όσο ίσως νομίζουμε. Ο Μ. Βασίλειος, π.χ., αντιμετώπισε το μεγάλο ερώτημα: Πώς θα είναι η κοινωνία όταν όλοι οι πλούσιοι μοιράσουν τις περιουσίες τους στους φτωχούς; Ποιος θα παράγει τα αγαθά. Μήπως εκεί που είχαμε 10 πλούσιους και 100 φτωχούς, τώρα θα έχουμε 110 φτωχούς;

Ο Μ. Βασίλειος αγνοούσε τα πορίσματα της σύγχρονης οικονομικής επιστήμης. Αλλά κατανοούσε εμπειρικά πως κάθε κοινωνία για να υπάρξει και να λειτουργήσει χρειάζεται ισχυρά υλικά κίνητρα, κάποιους να παράγουν και γενικά να τραβάνε μπροστά το κάρο. 

Οπότε, για να αποφύγει το αδιέξοδο, ανακάλυψε το εξής "ιερό τέχνασμα": "Στα ερωτήματά σας δεν μπορώ να δώσω σαφή απάντηση. Αλλά εφόσον το ζητά ο ίδιος ο Θεός, οφείλουμε να υπακούσουμε. Εκείνος που νομοθέτησε το μοίρασμα της περιουσίας μας γνωρίζει και τον τρόπο να εναρμονιστεί ο ηθικός νόμος με αυτό που φαίνεται αδύνατο"!

Με άλλα λόγια... πέταξε την μπάλα στην εξέδρα...