Καταδικάζει τον πλούτο ο Χριστιανισμός; (ΚΖ' - Γιατί πάντα αποτυγχάνει κάθε απόπειρα κοινοκτημοσύνης;)

 

Σε προηγούμενη ανάρτηση αναφερθήκαμε στο ριζοσπαστικό "κοινωνικό πείραμα" της κοινοκτημοσύνης που εφάρμοσε η πρώτη χριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων. 

Βέβαια, δεν μπορεί να είμαστε σίγουροι για την ιστορικότητα αυτού του "πειράματος". Οι πληροφορίες που αντλούμε είναι ελάχιστες και ασαφείς (μόνο 82 λέξεις στις Πράξεις Αποστόλων) και δεν μπορούμε να τις διασταυρώσουμε με κάποια άλλη ανεξάρτητη ιστορική πηγή. Άρα μπορεί να είναι και μούφα...

Το πόσο κράτησε αυτό το "πείραμα" επίσης το αγνοούμε. Λογικά θα πρέπει να σταμάτησε το πολύ μετά από ελάχιστα, τρία έως πέντε, χρόνια. 

Αιτίες υπήρξαν πολλές. Κατ' αρχήν εξωτερικές. Οι χριστιανοί της Ιερουσαλήμ στοχοποιήθηκαν και διώχθηκαν από την επίσημη εβραϊκή κοινότητα. Οι επικεφαλείς Απόστολοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Παλαιστίνη προκειμένου να διαδόσουν την πίστη τους. Και, φυσικά, οι γενικότερες κοινονικο-οικονομικές συνθήκες δεν ήταν ώριμες για ένα τέτοιο εγχείρημα. 

Τα σημαντικότερα όμως αίτια ήταν, κατά τη γνώμη μας, εσωτερικά. Την εποχή εκείνη υπήρχε μεγάλη φτώχεια και εξαθλείωση στην Παλαιστίνη. Φανταστείτε τι έγινε όταν διαδόθηκε πως υπάρχει μια "ομάδα" που μοιράζει δωρεάν τροφή, ενδύματα και περίθαλψη στα μέλη της. Που όλα είναι κοινά σε όλους. Χιλιάδες θα πρέπει να ήταν οι "προσερχόμενοι". Ποιος μπορούσε να καλύψει μια τέτοια τεράστια δαπάνη; Φυσικά υπήρχαν και αρκετοί πλούσιοι που τον πρώτο καιρό ήταν πρόθυμοι να διαθέσουν μέρος της περιουσίας τους "υπέρ των αδύναμων αδελφών". Όμως κι αυτοί πλούσιοι ήταν κι όχι ανόητοι. Δεν το έκαναν για την ψυχή της μάνας τους. Είχαν πιστέψει πως η συντέλεια του κόσμου είναι υπόθεση ολίγων ημερών και έτρεχαν να πιάσουν στασίδι στην πρώτη σειρά της Βασιλείας των Ουρανών. Όσο όμως έβλεπαν να περνάει ο καιρός, η συντέλεια να μην έρχεται και η περιουσία τους να σπαταλιέται άσκοπα για να γλεντοκοπάει το κάθε καρυδιάς καρύδι... έκλεισαν τη στρόφιγγα των επιχορηγήσεων και έτσι ... πάπαλα η κοινοκτημοσύνη!

Πρέπει η αποτυχία αυτού του αρχικού "πειράματος" να ήταν τόσο παταγώδης και να σημάδεψε τόσο αρνητικά την πρώτη χριστιανική κοινότητα, που κανείς στη συνέχεια δεν τόλμησε να το εφαρμόσει σε κανένα άλλο σημείο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας...

Υπαρξιακή ερμηνεία των Γραφών και των δογμάτων

 

Η αλληγορική ερμηνεία της Αλεξανδρινής Σχολής επανήλθε στο θεολογικό προσκήνιο με την μορφή της "υπαρξιακής ερμηνείας". 

Η τελευταία, για να το πούμε με απλά λόγια, λέει τα εξής: Δεν με νοιάζουν τα ιστορικά γεγονότα της Βίβλου. Αδιαφορώ αν όντως έγινε η ενανθρώπιση, η σταύρωση, η ανάσταση κ.λπ. Με νοιάζουν μόνο τα εκπεμπόμενα μηνύματα αυτών των γεγονότων ή μύθων. Ενδιαφέρομαι για το νόημα που ενδεχομένως δίνουν στην ύπαρξή μου (γι' αυτό ονομάζεται και "υπαρξιακή ερμηνεία").

Με τον τρόπο αυτόν ερμηνεύονται και τα δόγματα της Εκκλησίας. Αναζητούμε το βαθύτερο υπαρξιακό τους νόημα. 

Π.χ. αδιαφορώ αν όντως ο θεός είναι τριαδικός. Με ενδιαφέρει όμως υπαρξιακά το μήνυμα της τριαδικότητας που ίσως δίνει ένα πρότυπο κοινωνίας όπου τα μέλη της, χωρίς να χάνουν την ατομικότητά τους, μπορούν να συμβιώσουν σε καθεστώς απόλυτης συμφωνίας, παρέχοντας το πρότυπο της απόλυτης και ανιδιοτελούς αγάπης.

Ένα ακόμα παράδειγμα αποτελεί η ερμηνεία του δόγματος της Χαλκηδόνας. Το κτιστό και το άκτιστο, το θείο και το ανθρώπινο ενώνονται αδιαιρέτως και ασυγχύτως. Σκασίλας μεγάλη για το δόγμα αυτό καθαυτό. 

Όταν όμως ερμηνεύσουμε το "αδιαιρέτως" ως "αγάπη" και το "ασυγχύτως" ως διατήρηση της μοναδικότητας και της ελευθερίας μας παρά την κοινωνική συνύπαρξη, τότε το δόγμα αποκτά άλλη διάσταση. Απαντά σε βασικά υπαρξιακά μας ζητήματα...

Καταδικάζει τον πλούτο ο Χριστιανισμός; (ΚΣΤ' - Όλα είναι δούναι και λαβείν τελικά;)

 

Σε γενικές γραμμές κανείς δεν αμφισβητεί πως ο Χριστιανισμός είναι αντίθετος στην εγωκεντρική χρήση των βιοτικών αγαθών και υπέρ της κοινωνικής δικαιοσύνης. 

Όμως τι γίνεται αν θελήσουμε αυτό το θεωρητικό κατασκεύασμα να το εφαρμόσουμε στην πράξη; Ας δούμε τι πληροφορίες μας δίνει η Καινή Διαθήκη, που δυστυχώς είναι και λίγες και αρκετά αόριστες.

Η στενή ομάδα του Ιησού (αυτός και οι 12 μαθητές του) διέθεταν ένα κοινό ταμείο, που γέμιζε με εθελοντικές εισφορές οπαδών, και από το οποίο καλύπτονταν τόσο οι βιωτικές ανάγκες της αδελφότητας όσο και οι ιεραποστολικές της ανάγκες. 

Είναι προφανές πως σε αυτόν τον μικρό και κλειστό πυρήνα επικρατούσε κοινοκτημοσύνη. Αλλά πόσο ρεαλιστικό είναι να πούμε πως κάτι τέτοιο μπορεί να εφαρμοστεί και σε μια ευρύτερη κοινωνία εκατοντάδων χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ανθρώπων;

Για το καθεστώς της πρώτης χριστιανικής κοινότητας των Ιεροσολύμων οι Πράξεις αφιερώνουν όλες κι όλες 82 λέξεις. Εύλογα υποψιαζόμαστε πως η αρχική αναφορά ήταν λεπτομερέστερη αλλά για λόγους σκοπιμότητας έπεσε κοπτοραπτική...

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, στην πρώτη χριστιανική κοινότητα κανένα μέλος της δεν έλεγε πως κάποιο απ' τα υπάρχοντά του είναι αποκλειστικά δικό του, αλλά τα πάντα ήταν κοινά σε όλους. Μεταξύ τους δεν υπήρχε κανένας φτωχότερος των άλλων. Κι όσοι είχαν κάποια κινητή ή ακίνητη περιουσία την πωλούσαν και παρέδιδαν το τίμημα στους διαχειριστές Αποστόλους. Οι οποίοι τα μοίραζαν ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός.

Η παραπάνω περιγραφή είναι πολύ ιδανική για να είναι αληθινή. Υποτίθεται πως η πώληση και η κατάθεση του τιμήματος ήταν εθελοντική. Αλλά η περίπτωση του Ανανία και της Σαπφείρας δημιουργεί εύλογες αμφιβολίες.

Σίγουρα η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανών είχε ροζοσπαστικό χαρακτήρα. Αλλά δεν ήταν και τόσο πρωτοπόρα. Κάτι ανάλογο συνέβαινε στις κοινότητες των Πυθαγορείων, των Επικούρειων, των Εσσαίων κ.λπ.

Οι Χριστιανοί υποστηρίζουν πως αυτή η κοινοκτημοσύνη ήταν έμπρακτη εφαρμογή των αρχών της θρησκείας τους. Αλλά μάλλον ωραιοποιούν την κατάσταση. 

Η ιδέα της επικείμενης συντέλειας του κόσμου και η Θεία Κρίση που θα ακολουθούσε δημιουργούσε ένα συναίσθημα ομαδικού ενθουσιασμού. Πρόκειται για ένα κλασικό φαινόμενο των θρησκευτικών σεχτών, απ' το οποίο πηγάζουν συγκεκριμένες συμπεριφορές όπως αυστηρότητα ηθών, ηρωικές εκδηλώσεις αγάπης, περιφρόνηση μαρτυρικού θανάτου, αδιαφορία για περιουσιακά αγαθά κ.λπ. 

Για να το πούμε με απλά λόγια, η "συναλλαγή" ήταν ξεκάθαρη: Εσείς μας δίνετε όλη σας την περιουσία κι εμείς σας εξασφαλίζουμε πρώτο τραπέζι στην πίστα του Παραδείσου...

Πώς φτάσαμε στον σύγχρονο αθεϊσμό...

 

Η αρνητική πορεία της αθεϊας στη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία δεν ήρθε σαν κεραυνός εν αιθρία. Των αθεϊστικών ιδεών προηγήθηκε μια μακρόσυρτη αλλοτρίωση και αλλοίωση της χριστιανικής παρουσίας κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Προηγήθηκε η "εσωτερική αθεϊα" που συνίσταται στην ουσιαστική απουσία του Πνεύματος. Και ακολούθησε η "εξωτερική αθεϊα" που ήρθε ως διαμαρτυρία και βίαιη διόρθωση των κακώς κειμένων.

Όλα τα αρνητικά που οδήγησαν στον Διαφωτισμό και Αθεϊσμό θα μπορούσαμε να τα συνοψίσουμε σε έναν όρο: "εκκοσμίκευση" της Εκκλησίας. Ή "θρησκειοποίηση" της Εκκλησίας.

Συνοπτικά, διακρίνω τρεις βασικές αιτίες:

α) Μετατροπή της ζωντανής θεολογίας σε αφηρημένη γνώση.

β) Βίωση της Εκκλησίας όχι ως μυστήριο αλλά ως εξουσιαστικό θεσμό.

γ) Αλλαγή του ήθους των χριστιανών. Που στην πράξη σημαίνει αντικατάσταση της αγιότητας από τον νομικισμό και τον ηθικισμό...

Καταδικάζει τον πλούτο ο Χριστιανισμός; (ΚΕ' - Τελικά, επιτρέπεται στους Χριστιανούς να είναι πλούσιοι;)

 

Νομίζω πως είναι από τα λίγα ερωτήματα στα οποία η Χριστιανική Βίβλος απαντάει κατηγορηματικά: Η ιδιότητα του Χριστιανού είναι εντελώς ασυμβίβαστη με την ιδιότητα του πλούσιου!

Ο πλούτος είναι συνυφασμένος με την αδικία και την άμεση ή έμμεση κλοπή. Καλλιεργεί τον εγωισμό, την ματαιοδοξία, την πλεονεξία. Και εξωθεί στη χλιδή, στη σπατάλη, στον παρασιτισμό...

Η εντολή της αγάπης είναι το θεμέλιο της χριστιανικής θρησκείας. Όποιος πραγματικά αγαπάει τον πλησίον του, δεν μπορεί να έχει τίποτα περισσότερο από εκείνον. Κι αν δίνεις στον φτωχό, στον άρρωστο, στον ηλικιωμένο κ.λπ. αδελφό σου, πώς μπορεί να προκύψει περίσευμα χρημάτων και αγαθών;

Για φανταστείτε έναν πλούσιο, που έχει εξασφαλίσει ως και τα δισέγγονά του, να προσεύχετε την Κυριακή στην εκκλησία παρακαλώντας τον Θεό να του προσφέρει ... τον άρτο τον επιούσιο! Δεν είναι αυτό διακωμώδηση της προσευχής;

Θρησκεία και επιστήμη (ΙΓ') - Ήταν "κατοικητήριο δαιμόνων" η ακρόπολη των Αθηνών;

Η Αλεξάνδρεια γύρω στα 200 μ.Χ. ήταν ακόμα σε μεγάλη ακμή. Αποτελούσε κάτι σαν το σημερινό Λονδίνο και Νέα Υόρκη. Το κέντρο των επιστημών, της φιλοσοφίας αλλά και των θρησκειών. 

Η Χριστιανική εκκλησία της Αλεξάνδρειας είχε σημαντικά έσοδα και αρκετά πλούσια μέλη. Με τις χορηγίες τους είχε ιδρύσει και μια περίφημη Θεολογική Σχολή ("Κατηχητική Σχολή" την έλεγαν) όπου δίδασκαν σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Πάνταινος, ο Ωριγένης και ο Κλήμης Αλεξανδρεύς, που σημειωτέον μάλλον καταγόταν από την Αθήνα).

Στα πλαίσια αυτής της Σχολής αναπτύχθηκε μια νέα τάση της χριστιανικής θεολογίας. Πιο φιλειρηνική προς τη φιλοσοφία, με διάθεση καταλλαγής και σύζευξης. 

Ειδικά ο Κλήμης αρνείται να απορρίψει όλα τα εκτός χριστιανισμού έργα του πολιτισμού, της τέχνης, της επιστήμης κ.λπ. Η δαιμονοποίηση της "θύραθεν σοφίας" θα αποτελούσε απόρριψη και της Θείας Πρόνοιας. Ο κόσμος θα ταυτιζόταν με το "Κακό" και ουσιαστικά θα έπαυε να είναι δημιούργημα του αγαθού Θεού. 

Έτσι, αποδέχεται την άποψη πως και οι εκτός Χριστού σοφοί έφτιαξαν έργα αγαθά και ενάρετα. Άλλωστε... "πάντων των καλών αίτιος είναι ο Θεός".

Άμεση συνέπεια αυτής της στροφής είναι να περιοριστούν τον επόμενο αιώνα οι αυθαιρεσίες και οι βανδαλισμοί εκ μέρους των Χριστιανών, που κατέστρεφαν ως δαιμονικό κάθε πολιτιστικό έργο, χειρόγραφο κ.λπ. του εξωχριστιανικού κόσμου. Μια τακτική που εφάρμοζαν στίφη φανατικών καλογέρων υπό την πνευματική καθοδήγηση και κάλυψη επισκόπων, ακόμα και γνωστών "Πατέρων της Εκλλησίας".

Όμως, η προσπάθεια οικειοποίησης σχεδόν όλων των θρησκειο-φιλοσοφικών ρευμάτων της εποχής εγκυμονούσε και έναν πολύ σοβαρό κίνδυνο. Βάζει από το παράθυρο το φαινόμενο του συγκρητισμού στη χρισιτανική θεολογία. Κι έτσι ανοίγει ο δρόμος κάθε αιρετικής παρέκκλισης...

Καταδικάζει τον πλούτο ο Χριστιανισμός; (ΚΔ' - Γιατί ο καπιταλισμός έχει για πασατέμπο τον Χριστιανισμό;)

 

Είπαμε ήδη πως το ιδανικό του Χριστιανισμού είναι η αυτάρκεια. Αλλά τα πράγματα δυσκολεύουν όταν έρχεται η ώρα να ορίσουμε αυτή την "αυτάρκεια". Προφανώς οι σχετικές αντιλήψεις διαφοροποιούνται ανάλογα με την εποχή, τους λαούς, αλλά και τις προσωπικές ιδιαιτερότητες του καθενός μας.

Στη θεωρητική περίπτωση που ένα χριστιανικό καθεστώς επιχειρούσε να εφαρμόσει το σύστημα της αυτάρκεια, προφανώς και θα ξεσπούσε κοινωνική επανάσταση.

Π.χ. στον τεμέα της διατροφής η αυτάρκεια επιβάλλει να καταναλώνει ο καθένας μας την απαραίτητη ποσότητα και ποιότητα για να διατηρείται ο οργανισμός σε κατάσταση πλήρους αποδόσεως.

Όμως τι γίνεται με μένα που θέλω να τρώω μόνο γλυκά ή πατατάκια τσιπς; Και τι θα γίνει με τον άλλον που δεν συμπαθεί τα κρεατικά, ή απορρίπτει το γάλα ή γουστάρει να τρώει έντομα; Πώς θα ορίσεις τις "ανάγκες" του καθενός που πρέπει με δικαιοσύνη και σεβασμό να ικανοποιήσεις στα πλαίσια της αυτάρκειας;

Στο ίδιο αδιέξοδο οδηγούμαστε και στα θέματα μόρφωσης, κατοικίας, ενδυμασίας, ψυχαγωγίας. Πρέπει να το παραδεχθούμε. Δεν μπορείς να επιβάλλεις ένα συγκεκριμένο και ασυτηρά προκαθορισμένο κοινωνικό και οικονομικό σύστημα σε μια τόσο διαφοροποιημένη κοινωνία. 

Κι εδώ βρίσκεται το μυστικό της επιτυχίας του καπιταλισμού. Παράγει τα πάντα, σε προσκαλεί να απολαύσεις τα πάντα και, φυσικά, σε καθιστά δούλο του καταναλωτισμού χωρίς καν να το αντιληφθείς. Είσαι δούλος αλλά νιώθεις ελέυθερος! Φοβερή συνταγή...