Παρασκευή 11 Αυγούστου 2017

Χριστιανοί και Μπεκτασίδες (του θεολόγου Σταύρου Βαλλίδη) Β’ Μπεκτασήδες: οι "Μασόνοι της Ανατολής"!

  
Αν και ιστορικά η Οθωμανική Τουρκία επίσημα χαρακτηριζόταν ως μια Σουνιτική Αυτοκρατορία με τον Σουλτάνο-Χαλίφη, στην πραγματικότητα αυτό αποτελούσε το αληθοφανές κάλυμμα. 
Οι κοινωνίες ειδικά της υπαίθρου έβρισκαν την έκφρασή τους στα τάγματα των Αλεβήδων που διαμόρφωναν την λαϊκή θρησκευτική έκφραση. Εξ άλλου η μυστική άσκηση των θρησκευτικών εκδηλώσεων του πληθυσμού της Μικράς Ασίας αποτελούσε μακροχρόνια παράδοση.
Σε αυτές τις μυστικές πρακτικές αυτών των θρησκευτικών ομάδων μπορεί κανείς να βρει την πραγματική έκφραση της κοινωνίας.
Ο Μπεκτασισμός έχει την τάση να προσαρμόζεται στο περιβάλλον του, σε σημείο που να εξομοιώνεται με τις τοπικές δοξασίες και συνήθειες. 
Αυτό το τελευταίο σημείο είναι πιο φανερό στους Μπεκτασήδες των Βαλκανίων που αφομοίωσαν ορισμένες γιορτές θρησκευτικές και την λατρεία ορισμένων αγίων. Επίσης υπήρχε ένα πλήθος τόπων λατρείας κοινών από τους χριστιανούς και τους Μπεκτασήδες.

Τα πράγματα όμως θα εξελιχτούν, κατά την διάρκεια του 15ου και ιδίως στις αρχές του 16ου αιώνα, (την περίοδο που οι Κιζιλμπάσιδες προσπάθησαν να εξαπλωθούν) σιγά-σιγά ο Μπεκτασισμός θα περάσει στην ετεροδοξία.
Κατά την διάρκεια των αιώνων θα δούμε να εμφανίζεται μια διείσδυση που θα γίνει βαθύτερη ανάμεσα στον Μπεκτασισμό των αστικών κέντρων και του Αλεβισμού των λαϊκών στρωμάτων. 
Και στις δύο περιπτώσεις οι δοξασίες είναι κοινές, οι nefes που ψέλνονται κατά τις τελετές είναι ίδιες. Επίσης, κοινές είναι οι θέσεις σχετικά με, την πίστη στον ανθρωπομορφισμό, στην συμβολική αξία των γραμμάτων του αλφαβήτου, στην Αγιότητα και θεοποίηση του Αλή, την εμφάνιση του Θεού μέσα από την ανθρώπινη μορφή, καθώς και στην μετεμψύχωση.
Οι διαφορές που παραμένουν και μάλιστα τονίζονται, είναι περισσότερο κοινωνικής τάξεως. Στην πρώτη περίπτωση στους τεκέδες που ιδρύθηκαν γύρω από τα αστικά κέντρα συμμετείχαν άνθρωποι πνευματικά καλλιεργημένοι, στη δεύτερη περίπτωση αφορούσαν τις λαϊκές μάζες που ήταν τις περισσότερες φορές ακαλλιέργητες. 
Από αυτήν την κατάσταση που δημιουργήθηκε θα γεννηθεί ο παρακάτω τύπος: "Ένας Αλεβής είναι ένας Μπεκτασής, αλλά ένας Μπεκτασής δεν είναι ένας Αλεβής"!
Αν κάνουμε μια προσπάθεια να εξακριβώσουμε αν η χρήση του όρου Αλεβή και Αλεβισμός έχουν μια ιστορική βάση, διαπιστώνουμε αμέσως ότι αποτελούν έναν όρο λανθασμένο. Αν χρησιμοποιήθηκε μέχρι σήμερα και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται αυτό γίνεται παραχωρητικά. Ο Kuprulu μάλιστα τον είχε αντικαταστήσει με το ‘Μπεκτασήδες της υπαίθρου’.
Για μεγάλο διάστημα αυτές οι ετερόδοξες ομάδες δεν είχαν μια συγκεκριμένη ονομασία. Τους ονόμαζαν Ραφιζί (Rafizi), Ζινδίκ (Zindik), Μουλχίντ, (Mulhid), ή τους διέκριναν και με τον ιστορικό όρο Κιζιλμπάς, ονομασία που δόθηκε στους οπαδούς των Σαφαβιδών και που οι ίδιοι προσδιορίζονταν. Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται ακόμη και σε περιοχές της Βουλγαρίας, όπου υπάρχουν γύρω στους 100.000 στην περιοχή του Deli Orman στην βορειοδυτική Βουλγαρία.
Σήμερα στην Τουρκία τους ονομάζουν Αλεβή, λόγω της αφοσίωσης τους στον Αλή. Ετυμολογικά σημαίνει ότι είναι αυτός που κατάγεται από τον Αλή, με αυτή την έννοια το χρησιμοποιούν στο Ιράν.
Η εμφάνιση του όρου Αλεβή στην Τουρκία είναι σχετικά πρόσφατη, πρωτοεμφανίστηκε τον 19ο αιώνα και γενικεύτηκε λίγο πριν τις αρχές του 20ο αιώνα. Μπορεί να συγκριθεί με τον όρο Alaouite που αντικατέστησε στην Συρία τον όρο Nosayri.
Η αιτία της σύγχυσης αυτής, οφείλεται στην κακή έννοια που πήρε η ονομασία Κιζιλμπάς, που δήλωνε έναν αιρετικό επαναστάτη, και που έγινε με τον καιρό συνώνυμο του Κούρδου. 
Σήμερα ο όρος Αλεβή τείνει να πάρει στην Τουρκία την ίδια κακή σημασία με αυτή των Κιζιλμπάς. Οι έννοιες Αλεβή και Κούρδος έχουν λανθασμένα την ίδια έννοια, αφού η πλειοψηφία των Κούρδων δεν είναι Αλεβή.
Το ανακάτεμα αυτό μεταξύ Μπεκτασήδων και Αλεβήδων μεγαλώνει ακόμη περισσότερο κατά τον 19ο αιώνα. Επιπλέον των κοινωνικών διαφορών που υπήρχαν ανάμεσα στις δύο ομάδες, μια άλλη αιτία που πρόκειται να ενισχύσει αυτήν την «σύγχυση», είναι η προσέγγιση των Μπεκτασήδων με τους «τέκτονες» της Δύσης. 
Η συνεργασία αυτή έγινε σταδιακά, μετά την επίσημη διάλυση του τάγματος το 1826 από τον Σουλτάνο Μαχμούτ τον Β΄ (1808-1839) που ακολούθησε και την εξαφάνιση του σώματος των γενιτσάρων. 
Εξαναγκασμένοι να ζουν στην παρανομία οι Μπεκτασήδες βρήκαν ένα στήριγμα στους «Μασόνους της Δύσης» με τους οποίους είχαν το ίδιο ιδεώδες. Δηλαδή φιλελευθερισμό, αντι-δογματισμό, και η εναντίωση στην ηγεσία του κλήρου. 
Στα πλαίσια αυτά οι Μπεκτασήδες θα παίξουν το ρόλο των «φωτισμένων διανοούμενων που είναι ανοικτοί σε κάθε ιδέα προόδου». Πολλοί από τους αξιωματικούς του κινήματος των Νεότουρκων το 1908, θα είναι συγχρόνως Μπεκτασήδες και Μασόνοι της Δύσης.

1 σχόλιο:

Ασκαρδαμυκτί είπε...

Δημοσιεύουμε αποσπάσματα απ’ την διπλωματική εργασία του Σταύρου Βαλλίδη στην Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης