Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου 2017

Χριστιανοί και Μπεκτασίδες (του θεολόγου Σταύρου Βαλλίδη) ΙΗ’ - Η σχέση Γενιτσάρων-Μπεκτασίδων

Ο θεσμός των γενιτσάρων (γενί τσερί, δηλ. νέο στράτευμα) υιοθετήθηκε από τους Οθωμανούς επί της βασιλείας του σουλτάνου Ορχάν (1326-1359). Κύριος οργανωτής του νέου σώματος ήταν ο Καρά Χαλίλ Τσεντερλί. 
Το σώμα των γενιτσάρων επανδρωνόταν από παιδιά Χριστιανών που αφαιρούνταν διά της βίας από τους γονείς τους (ντεβσιρμέ, παιδομάζωμα). Απαγορευόταν η στρατολόγηση νέων που είχαν περάσει στην μετεφηβική ηλικία ή παιδιών που είχαν μεγαλώσει στις πόλεις, διότι θα ήταν έξυπνα και έτσι δεν θα μπορούσαν να διαμορφωθούν, όπως θα απαιτούσε η εκπαιδευτική τακτική του Σώματος. Τα παιδιά αυτά θεωρούνταν ως σκλάβοι του Σουλτάνου. 
Μετά το τέλος του 16ου αιώνα στο σώμα γίνονται δεκτοί ολοένα και περισσότεροι Τούρκοι, και μάλιστα, τους παραχωρήθηκε το δικαίωμα του γάμου. Τα παιδιά των γενιτσάρων, θα γίνουν δεκτά και αυτά να επανδρώσουν το σώμα, με αποτέλεσμα ο θεσμός του παιδομαζώματος να ατονήσει. 
Στον ελληνικό χώρο αναφέρεται σαν τελευταία επιχείρηση για παιδομάζωμα το 1705 στη Νάουσα, που μάλιστα δεν πραγματοποιήθηκε λόγω της αντίδρασης των κατοίκων.
Ο θεσμός του παιδομαζώματος ήταν αντίθετος προς τις επιταγές του Ισλάμ, που απαγορεύει δια της βίας εξισλαμισμό των απίστων, αλλά εξασφάλιζε την σίγουρη στρατιωτική ισχύ και μάλιστα από νέους εκπαιδευμένους νεοφώτιστους ισλαμιστές που θα είχαν εντονότερο το στοιχείο για κατάκτηση και ενσωμάτωση νέων περιοχών στην αυτοκρατορία, αλλά και την μετάδοση της θρησκείας.
Το σώμα των γενιτσάρων ήταν χωρισμένο σε ομάδες με ιεραρχική δομή, διαφορετικές στολές και σύμβολα αναγνώρισης. Τα πιο χαρακτηριστικά εμβλήματά τους ήταν ‘η κουτάλα’ και η χύτρα. Τα ονόματα των αξιωματικών του σώματος πάρθηκαν από το μαγειρείο. Ζωμοποιός, τζορμπαντζής, αρχιμάγειρας, υδροφόρος κλπ.
Το νέο σώμα τέθηκε υπό την προστασία του Χατζή Μπεκτάς και διατήρησε στενές σχέσεις με τους Μπεκτασήδες, αν και, η σχέση αυτή μπορεί να καθιερώθηκε μεταγενέστερα από τους οπαδούς του τάγματος και η πραγματική σχέση να ήταν ένας μύθος. 
Η δημιουργία των σχέσεων αυτών τονώθηκε και σταθεροποιήθηκε αμέσως. Μάλιστα το κάλυμμα στις στολές τους, «ο κετσές», όπως μας αναφέρει ο ιστορικός Χάμμερ, προέρχεται από την ευλογία του δερβίση Χατζή Μπεκτάς. Ενώ, ένα άλλο είδος καλύμματος, «το ουσκούφ», που είναι ίδιο με το κάλυμμα των Μεβλεβήδων, καθιερώθηκε από τον Σουλεϊμάν γιού του Ορχάν, ως ευλάβεια προς τον ιδρυτή του τάματος Τζελαλεντίν Μεβλανά Ρούμι.
Οι Μπεκτασήδες συμπαθούσαν τους Χριστιανούς, αφού είχαν δανειστεί ένα πλήθος χριστιανικών ιδεών και συμβόλων στην καθημερινή λατρεία και τελετουργία τους. 
Από την άλλη πλευρά, για τους νεαρούς γενιτσάρους οι θρησκευτικές λειτουργικές διαδικασίες και το φιλελεύθερο θρησκευτικό πνεύμα των Μπεκτασήδων αποτελούσε εύπεπτη τροφή, και δεν απείχε από τα ακούσματα των παιδικών τους χρόνων, από αυτά των Χριστιανικών οικογενειών που κατάγονταν. Οι γενίτσαροι τιμούσαν πολλούς Αγίους που οι Μπεκτασήδες είχαν δανειστεί από τους συγκατοίκους τους Χριστιανούς. Ειδικότερα όμως λάτρευαν τον Αρχάγγελο Μιχαήλ τον ρομφαιοφόρο και τον αποκαλούσαν «Τζαναλιτζή» - δηλ. «ψυχοβγάλτη».
Σε καμιά περίπτωση οι νεοφώτιστοι αξιωματούχοι γενίτσαροι δεν ξεχνούσαν τον τόπο που τους γέννησε και το περιβάλλον της παιδικής τους ηλικίας.
Υποστηρίζεται ότι η ιδέα της γέννησης του σώματος των γενιτσάρων εξελίχθηκε σε σώμα ένοπλων μοναχών δερβίσηδων που μάχονταν κατά των αλλοπίστων. 
Αν λάβει κανείς υπόψη του ότι ο Χατζή Μπεκτάς ευλόγησε τους ίδιους και τα όπλα τους για να νικούν πάντα και τους απεκάλεσε «μέλη της δικής του οικογένειας», εξηγείται ότι ενώ είναι στρατιώτες, συγχρόνως ανήκουν και σε ένα θρησκευτικό τάγμα, αυτό των Μπεκτασήδων. Αν και δεν ταιριάζει σε καμία περίπτωση ιστορικά και χρονολογικά η ίδρυση του τάγματος των γενιτσάρων με την περίοδο που έζησε ο Χατζή Μπεκτάς, παρόλα αυτά ένας πολύ μεγάλος αριθμός θρύλων και ιστοριών τον συνδέουν μαζί τους.
Υπάρχει η άποψη του Χάμμερ ότι πιθανόν αυτό που δόθηκε ως αφορμή για την μίμηση του νέου στρατιωτικού θεσμού, ήταν τα χριστιανικά τάγματα των σταυροφόρων οι Ναΐτες, ιππότες της Ρόδου με τους οποίους και μοιάζουν. 
Τα στρατεύματα του Ορχάν ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή μαζί τους όταν κατέλαβαν την Σμύρνη. Επίσης, θρησκευτικό καταλύτη απετέλεσε η ένταξη κάθε γενιτσάρου στην αδελφότητα του τάγματος των Μπεκτασήδων.
Πολλές φορές οι γενίτσαροι δεν τελούσαν τις θρησκευτικές τους υποχρεώσεις, προσεύχονταν όποτε ήθελαν και όπως ήθελαν ενώ αν τους παρατηρούσαν γι’ αυτή την ανάρμοστη συμπεριφορά τους, αποκρίνονταν ότι είχαν μόνιμη άδεια από τον θρησκευτικό τους ηγέτη, τον Χατζή Μπεκτάς.
Συμπερασματικά διαφαίνεται ότι η σχέση γενιτσάρων και Μπεκτασήδων έγινε πολύ αργότερα από τον 14ο αιώνα. Όλοι οι θρύλοι και οι δοξασίες, επινοήθηκαν από την ηγεσία των Μπεκτασήδων με στόχο την «άλωση» του σώματος των γενιτσάρων, απομυζώντας μέρος της δύναμης τους, που το σώμα σίγουρα κατείχε. Αυτός είναι και ο λόγος της παράλληλης πορείας τους μέσα στον χρόνο.
Στα τέλη του 16ου αιώνα η παρουσία των Μπεκτασήδων αποτελεί μέρος του στρατεύματος. Οκτώ δερβίσηδες διέμεναν καθημερινά στους στρατώνες των γενιτσάρων και προσεύχονταν υπέρ της επιτυχίας της αυτοκρατορίας και των όπλων των γενιτσάρων. Οι επικεφαλείς τους γίνονται αξιωματικοί. Μάλιστα στις επίσημες τελετές και παρελάσεις, προπορεύονται του Αγά και με την συνοδεία δερβίσηδων προσεύχονται και ψέλνουν μεγαλόφωνα για την επιτυχή έκβαση του στρατού. Από την συνεύρεση και επισημοποίηση των σχέσεων με τους γενίτσαρους, άρχισαν να παραχωρούνται μεγάλες δωρεές στους Μπεκτασήδες και «προίκες» στα μοναστήρια τους και ιδρύματά τους από την κεντρική εξουσία του σουλτάνου.
Οι γενίτσαροι ήταν χωρισμένοι σε τάγματα και συχνά χάραζαν με τατουάζ στο σώμα τους το έμβλημα του τάγματός τους. Αποχωρούσαν από το στράτευμα μόνον λόγω ηλικίας ή τραυματισμού. Η εκτέλεση των γενιτσάρων που υπέπεσαν σε κάποιο σοβαρό παράπτωμα γινόταν νύκτα στο φρούριο του Ρούμελι Χισάρ και τα πτώματά τους ρίχνονταν στον Βόσπορο.
Η επιτυχία του θεσμού των γενιτσάρων βασίστηκε και στο ότι τα μέλη τους ήταν άγαμα για όλο εκείνο το διάστημα που υπηρετούσαν στο σώμα. Το μόνο που τους απασχολούσε ήταν η καλύτερη εκτέλεση των καθηκόντων τους. 
Δεν είναι τυχαίο ότι η διάλυση του τάγματος ξεκίνησε χρονικά όταν τους δόθηκε η δυνατότητα να παντρεύονται και να τεκνοποιούν. Το σώμα των γενιτσάρων, απέκτησε σοβαρή πολιτική ισχύ μετά τον θάνατο του Οσμάν του Β΄ το 1622, σε βαθμό ώστε να είναι σε θέση να επιβάλλει και να ανατρέπει ηγεμόνες. 
Το 1826 επί του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, επετεύχθη η βίαιη κατάργηση του θεσμού των γενιτσάρων, σε συνδυασμό με την επίσημη κατάργηση του τάγματος των Μπεκτασήδων.

Δεν υπάρχουν σχόλια: