Χριστιανοί και Μπεκτασίδες (του θεολόγου Σταύρου Βαλλίδη) ΙΑ’ - Ο πολιτικός ρόλος των Ταγμάτων

Η ίδρυση ενός δερβίσικου τάγματος είχε τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Έπρεπε να υπάρχει ο ιδρυτής άγιος, να υπάρχει ιεραρχία και κανονική γραμμή διαδοχής μαθητών, γραπτή ή προφορική παράδοση, να υπάρχει δογματικό και θρησκευτικό τυπικό οργάνωσης και λειτουργίας, καθώς πόροι για την επιβίωση του τάγματος. 
Η αδελφότητα, η ομάδα των πιστών, ενώνεται από τον κοινό σεβασμό σε ένα πρόσωπο ή γένος που θεωρείται ότι είναι ανώτερο σαν επιλογή του Θεού. Η εσωτερική οργάνωση ήταν διαφορετική από τάγμα σε τάγμα, με πολλούς βαθμούς μύησης.

Τα δύο μεγαλύτερα τάγματα, οι Μπεκτασήδες και οι Μεβλεβήδες, σπάνια ενέτασσαν στο δυναμικό τους Άραβες οπαδούς. 
Στις περιπτώσεις που δερβίσικα ιδρύματα εγκαθιδρύονταν στη Συρία ή στην Αίγυπτο, ήταν εγκαταστημένοι εκεί Οθωμανοί που είχαν άριστες σχέσεις με την κρατική εξουσία.

Αν εξετάσουμε ιστορικά τη διαδρομή και δραστηριότητα των θρησκευτικών ισλαμικών ταγμάτων στην Οθωμανική αυτοκρατορία θα μπορούσαμε να τα διακρίνουμε με κριτήριο τις σχέσεις τους με την εξουσία του σουλτάνου ή των ηγεμόνων. 

Η ίδρυση των ταγμάτων δηλώνει από μόνη της ότι στα πλαίσια του ισλαμικού θρησκευτικού νόμου από την μια πλευρά και την διοικητική γραφειοκρατία που επικυρωνόταν από τον Σουλτάνο υπήρχε έδαφος για κάτι το διαφορετικό.

Κατ’ αρχήν έχουμε τα επίσημα και αναγνωρισμένα τάγματα που διαθέτουν τεκέδες και ευνοήθηκαν από τους Σουλτάνους ή τους ηγεμόνες μέσω «χαρισματικών» Μουσουλμάνων λογίων, χρηματοδοτούμενα από τα εισοδήματα των βακουφίων, που ο Σουλτάνος ή οι άρχοντες παρείχαν σαν «προίκα» για την επιβίωσή τους. (Παλιά γνωστή διαδικασία από τους Βυζαντινούς άρχοντες προς τα ορθόδοξα μοναστήρια της αυτοκρατορίας).

Από νωρίς, ορισμένοι «γέροντες» (‘pir’) κατάλαβαν ότι η επιβίωση του τάγματός τους θα ήταν πολύ πιο άνετη αν συνεργάζονταν με τους ηγεμόνες. Θα μπορούσαν να τους επηρεάζουν στη λήψη των αποφάσεών τους, χρησιμοποιώντας θρησκευτικά δόγματα του ισλαμικού νόμου, επεμβαίνοντας υπέρ των φτωχών και αδυνάτων, αλλά συγχρόνως θα μπορούσαν να εξυπηρετούν κάθε λογής επιδιώξεις και στόχους τους. Από την άλλη πλευρά, οι ηγέτες θα σέβονταν και θα αναγνώριζαν τους αρχηγούς τους σαν μια άλλη μορφή συνεργαζόμενου κέντρου εξουσίας.

Τα τάγματα αυτά είχαν ιεραρχική οργάνωση και δομή, καθορισμένες τελετές και λατρευτικές συνήθειες, χωρίς αποκλείσεις από το «τυπικό». Οι σχέσεις τους με την εξουσία ήταν αρκετά καλές ως άριστες και ποτέ δεν έφτασαν στα άκρα. 
Τα πιο γνωστά τέτοια τάγματα απετέλεσαν οι Μεβλεβήδες, οι Νακσιμπεντίδες, οι Χαλβετίδες κ.ά. Μάλιστα οι Χαλβετίδες ήταν τόσο στενά δεμένοι με την εξουσία και το Οθωμανικό κράτος, ούτως ώστε όταν ο στρατός αποσυρόταν από τα εδάφη τους, αυτοί προτιμούσαν να ακολουθήσουν τον στρατό.

Τις περισσότερες φορές τα θρησκευτικά τους κέντρα, οι τεκέδες τους, λειτουργούσαν σε αστικές περιοχές. Οι συμμετέχοντες δερβίσηδες ήταν πιο μορφωμένοι και ανήκαν σε ανώτερες κοινωνικές τάξεις. 
Η θεολογική τους γνώση και αυτή των επιστημών ήταν μέλημά τους, με επακόλουθο την εξάπλωση της φήμης τους. Είχαν σαν χαρακτηριστικό τον δικό τους γενάρχη, τον δικό τους άγιο ή συνεργάτη του Προφήτη, φορούσαν ξεχωριστά διακριτικά και σκούφο, ενώ είχαν δικό τους ξεχωριστό λάβαρο. Από πλευράς λειτουργικού είχαν το δικό τους τυπικό προσευχής και ζωής στην κοινότητα του τεκέ.

Τον Ιούλιο του 1826 με απόφαση του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ (1808-1839) καταργήθηκαν τα τάγματα των Μπεκτασήδων λόγω και της συνεργασίας τους με τους γενίτσαρους, που είχαν επαναστατήσει κατά της Πύλης και αποφασίστηκε η βίαιη κατάργησής τους. 
Τότε κλήθηκαν να καλύψουν το κενό αυτό οι Νακσιμπεντίδες, που με τις ευλογίες του Σουλτάνου προσπάθησαν να αφομοιώσουν τους Μπεκτασήδες δερβίσηδες.

Αυτά τα δερβίσικα τάγματα, που κυρίως ήταν σουννιτικά, θα επιστρατευτούν από τον Σουλτάνο Αμτούλχαμίτ Β΄(1876-1908), για να τον συνδράμουν στην υλοποίηση μιας νέας πολιτικής, αυτής του πανισλαμισμού. 
Οι δερβίσηδες του τάγματος Μεντενιέ, παρακλάδι των Σαζελήδων, θα πρωταγωνιστήσουν στις αποστολές στην ανατολική κυρίως Ασία και βόρεια Αφρική, αναπτύσσοντας δραστηριότητες ενίσχυσης των τοπικών μουσουλμανικών κοινωνιών, με απώτερο σκοπό τον πανισλαμισμό, κάτω από την σκέπη του Σουλτάνου-χαλίφη. Οι αποστολές αυτές των δερβίσηδων θα φθάσουν μέχρι και την μακρινή Ινδονησία και Κίνα.