Χριστιανοί και Μπεκτασίδες (του θεολόγου Σταύρου Βαλλίδη) Α' Οι Ρήγας και Ανδρούτσος ήταν Μπεκτασίδες!

 

Η Μικρά Ασία απετέλεσε το σταυροδρόμι πολιτισμών και θρησκειών, και φυσικά το πεδίο στρατιωτικών συγκρούσεων πλήθους λαών και φυλών κατά την διάρκεια της πολύχρονης ιστορίας της. Χετταίοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Πέρσες, Έλληνες, Εβραίοι, Ρωμαίοι, Αρμένιοι, Άραβες, Σελτζούκοι, Τουρκομάνοι, είναι μερικοί μόνον από τις φυλές που συναντούμε στην μακρόχρονη ιστορία της. 

Η μίξη λαών και πολιτισμών θα διαμορφώσει την κοινωνική συνοχή των κατοίκων της, επηρεασμένη βαθύτατα από ένα ελληνικο-χριστιανικό πλαίσιο που άντεξε στο χρόνο παρ' όλες τις δυσκολίες και απώλειες. 

Η εργασία μας αυτή είχε σαν στόχο να καταγράψει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων της Μικρασίας, από θρησκευτική, πολιτιστική και πολιτισμική άποψη, την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Ένας καλόπιστος ερευνητής ανακαλύπτει συνεχώς ότι τα κοινά ενωτικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τους κατοίκους της ήταν πολύ περισσότερα από αυτά που τους χώριζαν στην καθημερινότητα τους. Σαν αφορμή στην έρευνά μας αυτή προσλάβαμε να εξετάσουμε τις θρησκευτικές ιδιαιτερότητες των Μουσουλμάνων της Μ. Ασίας και ειδικότερα τις μυστικιστικές τους τάσεις. 

Συγκεκριμένα, διαλέξαμε να εξετάσουμε με ένα πρίσμα συγκρητισμού το δερβίσικο τάγμα των Μπεκτασήδων και Κιζιλμπάσιδων, διότι το χαρακτήριζε ένας υπέρμετρος φιλελευθερισμός και ήταν πολύ κοντά σε αυτό που θα λέγαμε σήμερα καθημερινή λαϊκή θρησκευτική έκφραση των κατοίκων χωρίς δογματισμούς και φανατισμούς. 

Η περίοδο που ορίστηκε να εξετάσουμε χρονικά είναι αυτή της γέννησης του τάγματος των Μπεκτασήδων στην περιοχή, που συμπίπτει με την ίδρυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας δηλ. ο 13^ος αιώνας και θα καταλήξουμε στο έτος 1923 στις αρχές του 20^ου αιώνα, που θα αποτελέσει ημερομηνία ορόσημο για την μεγάλη ανατροπή στην κοινωνία των κατοίκων της Μικρασίας. Το έτος αυτό θα σημάνει το τέλος της δυναστείας των Οθωμανών σουλτάνων.

Το ίδιο έτος 1923 ο Κεμάλ Ατατούρκ θα οριστεί ο πρώτος πρόεδρος του νεοσύστατου Τουρκικού κράτους όπου το Ισλάμ θα τεθεί ριζικά στο περιθώριο με την επιβολή του λαϊκού καθεστώτος, διώχνοντας από την εξουσία τον Σουλτάνο-Χαλίφη. Θα πετύχει να αφαιρέσει τον Ισλαμισμό από την πολιτική και πολιτιστική δομή του κράτους προσβλέποντας σε ένα νέο, δυτικού τύπου. Φυσικό επακόλουθο ήταν η διάλυση των ταγμάτων και του Μπεκτασισμού

Το τάγμα των Μπεκτασήδων που γεννήθηκε στην Μ. Ασία και εξαπλώθηκε σε όλη την Ρούμελη και τις βαλκανικές χώρες, φτάνοντας ακόμη και μέχρι την σημερινή Πολωνία, αναπτύχθηκε καταρχήν μεταξύ των αγροτικών πληθυσμών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. 

Αυτοδίκαια πήρε την δεσπόζουσα θέση μεταξύ ενός πλήθους ισλαμικών ταγμάτων που χρονικά εμφανίζονται αμέσως μετά την εμφάνιση του Σουφισμού. 

Η απήχησή του οφείλονταν στην εκπροσώπηση της λαϊκής μυστικιστικής θρησκευτικής λατρείας που τελούνταν από τους κατοίκους των περιοχών. Ενσωμάτωσαν στους κόλπους τους λαϊκές δοξασίες που προέρχονταν από τον Ισλαμισμό και τον Χριστιανισμό, χωρίς να απορρίπτουν ακόμη και βουδιστικές, ζωροαστρικές ή και παγανιστικές τελετουργικές θρησκευτικές πράξεις που έφερναν μαζί οι οπαδοί τους. Δεν υπήρχε απόλυτη δογματική πειθαρχία, όπως υπήρχε στο επίσημο Ισλάμ, αλλά βασίζονταν σε ένα ανθρωποκεντρικό τρόπο ζωής που οι αρχές του ήταν η δικαιοσύνη και η προσφορά.

Γιατί επιλέχθηκε το τάγμα των Μπεκτασήδων για την έρευνα μας μέσα από ένα πλήθος άλλων Σουφικών ταγμάτων που γεννήθηκαν και έδρασαν κατά την διάρκεια της μακραίωνης περιόδου του Μουσουλμανισμού; 

Γιατί οι πρώτοι οπαδοί του προέρχονταν από κατοίκους της περιοχής, που κατά κύριο λόγο ήταν Χριστιανοί, αιρετικοί που εξισλαμίσθηκαν. Ενώ συναντούμε και περιπτώσεις που Έλληνες Χριστιανοί προσχωρούν στις τάξεις του για να αποφύγουν διώξεις από την «εξουσία», ή ακόμη και αυτούς που συμπαθούσαν τις αρχές και τα «πιστεύω» τους. 

Είναι πολλά τα κοινά τελετουργικά λατρευτικά, φιλοσοφικά, ακόμη και οργανωτικά στοιχεία, που συναντάμε, στον Μπεκτασισμό και στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό των κατοίκων της Μικρασίας. 

Δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν. Έχουν σχέση με δύο αγωνιστές της ελευθερίας του έθνους μας τον Ρήγα Φεραίο και τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. 

Ο Ρήγας φέρεται να εντάσσεται στους κόλπους των Μπεκτασήδων και να φορεί την στολή τους, χωρίς να είμαστε σε θέση να διευκρινίσουμε αν η συμμετοχή του ήταν συνειδητή ή είχε απόλυτη σκοπιμότητα. 

Η συνεργασία όμως με το περιβάλλον του Μπεκτασή Αλή Πασά των Ιωαννίνων ή του Μπεκτασή Πασβάνογλου του Βιδινίου, εχθρούς της υψηλής πύλης, πιστεύω ότι δεν ήταν τυχαία και δικαιολογείται στα πλαίσια των κοινών αντιλήψεων σε αρκετά θέματα ή ακόμη και την συμμετοχή τους στο ίδιο Μπεκτασικό τάγμα. 

Ο Καλεβράς Παναγιώτης στο έργο του Επιστολαί ή τα κατά την επανάστασιν της Ελλάδος κλπ, γράφει: 

«…. ο Ρήγας σφόδρα ζηλωτής ών της Γαλλικής πολιτικής, έχων ικανήν και συστηματικήν παιδείαν, γνωρίζων δε την Τουρκικήν γλώσσαν, δι’ αδείας και εξόδων του Ναπολέοντος, επί τη συστάσει αυτού προς όλα τα εν τη Τουρκία Γαλλικά προξενεία, περιήλθεν ως Δερβίσης απανταχού της Τουρκίας, υπό το πρόσχημα διδασκάλου της ηθικής. Και μυστικώς μεν εδίδασκε τους Ντερεμπέιδας, ήτοι τους Γιανιτσάρους, διά να συνενοηθώσι μετά του Ναπολέοντος ίνα υποστηρίξη αυτούς εις επανάστασιν κατά του Σουλτάν-Σελήμη και αναδείξη μικρούς ηγεμόνας ανεξαρτήτους».

Η δεύτερη περίπτωση που φαίνεται πιο ξεκάθαρη, είναι αυτή του Οδυσσέα Ανδρούτσου, πρωτοπαλίκαρου του Μπεκτασή Αλή Πασά. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, εντάσσεται στους κόλπους του Μπεκτασισμού, όταν υπηρετεί στην αυλή του Αλή. 

Μάλιστα στις 22 Ιουνίου του 1822 λόγω εμφύλιων αντεγκλήσεων θα αφοριστεί. Ο αφορισμός θα τοιχοκολληθεί από τον υπουργό της θρησκείας δεσπότη Ιωσήφ Ανδρούση «….και από εδώ και στο εξής δεν θα λογαριάζεται ως Χριστιανός παρά ως Μπεκτασής Δερβίσης».