Σάββατο 25 Ιουνίου 2011

Ο μύθος του «Κρυφού Σχολειού» - Η’ (Ο πίνακας)

Στη διάδοση του μύθου του Κρυφού Σχολειού πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο γνωστός ομώνυμος πίνακας του Νικόλαου Γύζη.
Το έργο ολοκληρώθηκε το 1886 και δεν υπάρχει αμφιβολία πως εκφράζει μια ήδη διαμορφωμένη κατάσταση.
Το περιεχόμενο του πίνακα είναι ασφαλώς φανταστικό. Ένας βιογράφος του Γύζη μας πληροφορεί πως ο ζωγράφος εμπνεύστηκε τον πίνακα απ’ την πατρίδα του την Τήνο, και συγκεκριμένα απ’ το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας που παλιά ονομαζόταν «Κρυφό Σχολειό» γιατί εκεί, πριν την επανάσταση, διδάσκονταν τα παιδιά τα ελληνικά γράμματα απ’ τους καλογέρους.
Και μόνο αυτή η πληροφορία δείχνει πόσο απέχει η παράδοση απ’ την ιστορική πραγματικότητα.
Γιατί η Τήνος έπεσε στα χέρια των Τούρκων μόλις το 1748. Οι νέοι κατακτητές δεν άλλαξαν καθόλου τις συνθήκες ζωής των κατοίκων της.
Η νέα κατοχή, με την παντελή φυσική απουσία των Τούρκων, αναζωογόνησε το νησί, με αποτέλεσμα ν’ αρχίσουν να συρρέουν εκεί εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες, Έλληνες από άλλες περιοχές.
Κλείνουμε αναφέροντας πως ο συγκεκριμένος πίνακας ήταν αυτός που με τη σειρά του ενέπνευσε τον ποιητή Ιωάννη Πολέμη το 1900 να γράψει το, επίσης, γνωστό ποίημα για το Κρυφό Σχολειό, ανατροφοδοτώντας, έτσι, το σχετικό μύθο!
(Τέλος)

Κυριακή 19 Ιουνίου 2011

Ο μύθος του «Κρυφού Σχολειού» - Ζ’

Η Εκκλησία, πρέπει να το ομολογήσουμε, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και στην καλλιέργεια (περιορισμένη έστω) των υπόδουλων Ελλήνων.
Αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια.
Όμως το νόμισμα έχει δυο πλευρές. Και η δεύτερη πλευρά λέει πως η Εκκλησία όταν φρόντιζε να μάθουν κάποια νεαρά ελληνόπουλα ορισμένα «κολλυβογράμματα», δεν το έκανε για να διασώσει την εθνική τους συνείδησης. Ούτε για να κρατήσει αναμμένη τη φλόγα της λευτεριάς. Αυτά είναι μεταγενέστερα ιδεολογήματα που ανακαλύφθηκαν για να εξυπηρετήσουν διάφορες σκοπιμότητες.
Η Εκκλησία απέβλεπε κατά κύριο λόγο στην κάλυψη των δικών της λειτουργικών αναγκών: για να συνεχίσει να επιτελεί το ρόλο της έπρεπε να έχει ιερείς και ψάλτες, οι οποίοι θα έπρεπε να γνωρίζουν στοιχειωδώς ανάγνωση και γραφή.
Για το λόγο αυτό οργάνωνε σε ναούς και μοναστήρια ταχύρρυθμα μαθήματα γλώσσας ώστε να δημιουργηθεί μια μικρή μαγιά σχετικώς μορφωμένων Ελλήνων, απ’ την οποία θα αντλούσε τα στελέχη της...
Γι’ αυτό άλλωστε χρησιμοποιούσε ως διδακτικά βιβλία αποκλειστικά την Αγία Γραφή, το Ψαλτήρι και τον Οκτώηχο!
Όλα τα άλλα βιβλία ήταν απαγορευμένα στα δικά της σχολεία...

Σάββατο 11 Ιουνίου 2011

Ο μύθος του «Κρυφού Σχολειού» - ΣΤ’

Οι Οθωμανοί δεν αντιτάχθηκαν στην πνευματική καλλιέργεια των υπόδουλων λαών.
Ως ένα σημείο, μπορεί και να την αντιμετώπιζαν θετικά, για τρεις λόγους:
α) Είχαν την ανάγκη μορφωμένων υπηκόων για να στελεχώσουν τον κρατικό μηχανισμό και τις διπλωματικές τους υπηρεσίες.
β) Το εμπόριο της αυτοκρατορίας τους ήταν στα χέρια των Ρωμιών και των Εβραίων, οι οποίοι θα έπρεπε να έχουν κάποια μόρφωση για να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του επαγγέλματός τους.
γ) Πίστευαν πως η μόρφωση κάνει τους νέους μαλθακούς και απόλεμους, άρα δεν θα είχαν το φόβο των εξεγέρσεων.
Για να είμαστε ειλικρινείς, εκείνοι που πραγματικά αντιτάσσονταν στην ουσιαστική και βαθύτερη μόρφωση των Ελλήνων ήταν ο ανώτερος κλήρος, που διέβλεπε τον κίνδυνο διάδοσης των «άθεων γραμμάτων» και των ιδεών του ευρωπαϊκού διαφωτισμού που έθεταν σε κίνδυνο την εξουσία του...

Σάββατο 4 Ιουνίου 2011

Ο μύθος του «Κρυφού Σχολειού» - Ε’ («Φεγγαράκι μου λαμπρό»)

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν ευρύτατα διαδεδομένο το γνωστό ποιηματάκι «φεγγαράκι μου λαμπρό...».
Το ποίημα, όμως, αυτό τιτλοφορούνταν «το φεγγαράκι» κι όχι «το κρυφό σχολειό»!
Επιπλέον, δεν αναφέρεται σε κάποιο ή κάποια «κρυφά σχολειά», αλλά καταγράφει και διασώζει μια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα:
α) σε όποια χωριά τα μοναστήρια όπου γινόταν η διδασκαλία ήταν μακριά, τα παιδιά έπρεπε να ξυπνήσουν αξεμέρωτα και να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις στην άγρια φύση, συνήθως κάτω από το φως του φεγγαριού.
β) συνήθως η διδασκαλία γινόταν αμέσως μετά τον όρθρο, οπότε, εκ των πραγμάτων, τα παιδιά θα έπρεπε να είναι πολύ νωρίς στις εκκλησιές και στα μοναστήρια.